ŚLEDZTWA RUDEGO KOTA:
Monstrum z Czarnogóry

Nie jest, broń Boże, przestępcą – broni sprawiedliwości, choć jego metody czasem rozmijają się z literą prawa. Nie jest też bezduszną maszyną do rozwiązywania zagadek kryminalnych, choć czasem sprawia takie wrażenie. W monstrualnym ciele kryje się nie tylko genialny umysł, ale i serce. To Nero Wolfe – jedna z osobliwszych kreacji detektywa w dziejach powieści kryminalnej.

Wymyślił go Amerykanin Rex Stout, urodzony w 1886 roku w rodzinie pobożnych kwakrów. Imał się rozmaitych zawodów, a stabilizację finansową przyniósł mu dobrze sprzedany pomysł systemu szkolnych kas oszczędnościowych. Pisać zaczął jako dwudziestoparolatek, ale pierwszą powieść z postacią Nero Wolfe’a wydał dopiero w 1934 roku, blisko pięćdziesiątki. Było ich w sumie czterdzieści sześć, ostatnia ukazała się pośmiertnie (Stout zmarł w 1975 roku).

Przed II wojną Stouta u nas nie przekładano, w Peerelu tylko raz (powieść „Murder by the Book” wydana jako „Detektywi i storczyki”), może dlatego, że pisarz w ostatnim okresie życia był antykomunistą i zwolennikiem wojny w Wietnamie. Potem było parę tytułów na początku lat 90., teraz Wydawnictwo Dolnośląskie znów się za Stouta wzięło, zaczynając od „Zabójczej gry” – owej pierwszej książki, w której pojawia się Wolfe.

Wolfe mieszka na Manhattanie, przy West 35th Street, w domu z brunatnego piaskowca. Ostatnie piętro zajmuje imponująca hodowla storczyków, doglądana przez fachowego ogrodnika. Drugą obok storczyków pasją detektywa jest kuchnia; spędza wiele czasu na dyskusjach z mistrzem tejże, Szwajcarem Fritzem Brennerem. Czwarty mieszkaniec rezydencji to Archie Goodwin, prawa ręka Wolfe’a, młody człowiek wrażliwy na urodę kobiet i lubiący... mleko; jego szef zdecydowanie woli piwo.

To Archie jest narratorem opowieści o śledztwach Wolfe’a. I to on, z kilkoma pomocnikami, wykonuje wszystkie czynności śledcze, jako że Wolfe wyjątkowo tylko opuszcza swoją wygodną siedzibę, tyleż z powodu monstrualnej tuszy, ile z niechęci do zmiany precyzyjnie ustalonego porządku dnia. Jest niby staromodny, zakotwiczony w miejscu komputer, który poddaje analizie dostarczone mu dane, albo tłusty pająk pośrodku sieci.

„Na środku wznosił się gigantyczny stromy kopiec, i aby zobaczyć twarz, trzeba było stanąć na palcach i wsadzić głowę pod baldachim zamocowany u wezgłowia łóżka... Spoczywająca na białej poduszce wielka nalana twarz wyglądała jak posąg w świątyni”. To Wolfe w łóżku – tyle na temat monstrum. A skąd Czarnogóra? Otóż detektyw tam się właśnie urodził i spędził pierwsze lata życia. Amerykaninem został przez naturalizację, a wątek jego pochodzenia czasem – choć rzadko – w powieściach się pojawia.

Podobno ten pomysł podsunął Stoutowi pisarz Louis Adamic, naturalizowany w Stanach Słoweniec. Europa Środkowa, od księstw niemieckich po Bałkany, często się jednak w anglosaskiej powieści detektywistycznej pojawia, pełniąc rolę egzotycznego i cokolwiek fantastycznego tła, jak w „Skandalu w Czechach” Conan Doyle’a. Nota bene William Baring-Gould, autor „biografii” Sherlocka Holmesa i Nero Wolfe’a, rodzicami Wolfe’a uczynił... właśnie Holmesa i podziwianą przezeń Irenę Adler, bohaterkę „Skandalu”. Sceptycy zauważyli od razu, że wygląd i tryb życia Wolfe’a wskazywałyby raczej na ojcostwo Mycrofta Holmesa, tajemniczego brata Sherlocka...

Storczyki, wyrafinowana kuchnia – ów Amerykanin o czarnogórskich korzeniach jest niewątpliwie jeśli nie cielesnym, to duchowym potomkiem Holmesa i innych detektywów-ekscentryków epoki dekadentyzmu. Swój wizerunek starannie zresztą pielęgnuje „Czy muszę ci powtarzać kolejny raz, że jestem artystą?” – mówi z wyrzutem do Archiego. I tak tłumaczy, dlaczego nie zejdzie przed ustalonym czasem na ważne spotkanie z prokuratorem: „Wiem, na czym polega istota ekscentryzmu. Wszelkie mozolne wysiłki, by zasłużyć sobie na opinię dziwaka, legną w gruzach, gdy na byle gwizdnięcie będę gotowy zmienić swe zasady i postępować jak pierwszy lepszy”.

Wspomniałem o sprawiedliwości i prawie – różnicę między tymi dwoma pojęciami podkreśla finał „Zabójczej gry”. Rozwikławszy zagadkę, Wolfe pozwala podwójnemu zabójcy nie tylko popełnić samobójstwo, ale i zabić przy tym kolejną ofiarę. I wszystko byłoby – jakkolwiek to zabrzmi – w porządku, gdyby nie wątpliwość, którą zgłasza Goodwin. Czy jego pracodawcy rzeczywiście chodziło o sprawiedliwość, czy może tylko o to, by uniknąć konieczności składania zeznań podczas długiego i nudnego procesu? Gdy zaś „naturalne procesy biegną swoim torem”, Wolfe może je kontemplować, nie ruszając się z miejsca...

PS. Czepiam się nowych tłumaczeń, trudno jednak inaczej, gdy już na 25 stronie „Zabójczej gry” czytam, że na ścianie pokoju Goodwina wisi obraz przedstawiający dom George’a Washingtona, „pędzla Mounta Vernona”. Litości!!!