„Utopia będzie zaraz”, reż. Michał Zadara
fot. Ryszard Kornecki

„Utopia będzie zaraz”, reż. Michał Zadara

Marta Bryś

Opowieści o zakazanych imprezkach albo kombinowaniu, jak tu wypić z kolegami, którzy byli w Jarocinie, czasem śmieszą, czasem wzruszają. W przedstawieniu „Utopia będzie zaraz” Michał Zadara jest tylko nostalgiczny

Jeszcze 2 minuty czytania

Strategia przyjęta przez Michała Zadarę w spektaklu „Utopia będzie zaraz” opiera się na manifestacyjnym porzuceniu kontekstu politycznego lat PRL-u i przywołaniu na scenie prywatnych wspomnień z okresu podstawówki. Obsada składa się z aktorów urodzonych w latach siedemdziesiątych (Jan Peszek stanowi wyjątek), co ma w prosty sposób potęgować efekt wiarygodności scenicznych opowieści. W efekcie Zadara nie opowiada historii PRL-u poprzez indywidualną pamięć, bo jego historie mogły się wydarzyć w każdym miejscu i czasie.

Mając w pamięci chociażby „Tykocin” czy „Ifigenię. Nową tragedię”, można być zaskoczonym jednostajną, przewidywalną inscenizacją i brakiem intrygujących rozwiązań formalnych. Świat wspomnień umieszczono w realistycznej scenografii peerelowskiego zakładu fryzjerskiego: z drewnianą lamperią, kilkoma krzesłami, lustrami dla klientów, obowiązkowymi paprotkami i kręconą rurą grzejnikową pod niskim parapetem. Właścicielem salonu jest Jan Peszek (nie ma w spektaklu postaci, aktorzy występują pod własnymi nazwiskami), przez większość spektaklu przyglądający się młodszym kolegom. Na koniec zadeklamuje on kilkunastominutowy monolog złożony z fragmentów „Ksiąg narodu polskiego” Mickiewicza.

Opowieści o zakazach chodzenia na imprezy, marzeniu o własnym zespole muzycznym, jechaniu przez pół Polski do ładnej koleżanki, oglądaniu się za chłopakami na szkolnym korytarzu i kombinowaniu, jak tu wypić piwo z kolegami, którzy byli w Jarocinie, uruchamiają w widzu jego własne wspomnienia z młodości. Czasem śmieszą, czasem wzruszają – i tyle. Zadara przywołuje historie z dzieciństwa z nostalgią graniczącą z ckliwością. Zdecydowanie najlepsze (aktorsko) są dwie – opowieść Juliusza Chrząstowskiego o czekaniu na gitarę basową, która powinna znaleźć się pod choinką oraz druga – Barbary Wysockiej, która prowadzi kłótnię z niewidzialnymi rodzicami o prawo do zamkniętych drzwi od pokoju i pukania, używając przy tym argumentów „walki o wolność” i „odwagi cywilnej”. Ponadto mamy katorżnicze lekcje w szkole muzycznej i dyscyplinującą uczniów Annę Radwan-Gancarczyk stylizowaną na Urszulę (a wszyscy próbują zaśpiewać upiorny przebój „Dmuchawce, latawce, wiatr”).

„Utopia będzie zaraz” według tekstów Pawła Demirskiego
i „Ksiąg narodu polskiego”Adama Mickiewicza,
reż. Michał Zadara
, Stary Teatr w Krakowie, premiera
16 stycznia 2010/ fot. Ryszard Kornecki
Zasadą dramaturgiczną spektaklu jest przeplatanie wspomnień z przebojami lat osiemdziesiątych lub ich coverami autorstwa Jacka Budynia Szymkiewicza. Muzyka wydaje się trafnym środkiem do opowiadania o młodzieńczym buncie, stanowi ona bowiem zawsze najsilniejszy jego wyraz. Wyraźnie wyczuwalna energia, wyzwalana przez aktorów – śpiewających, grających na gitarach, akordeonie i perkusji – ich radość z metaforycznego powrotu do młodości jest bez wątpienia siłą spektaklu. Jednak niezmienna aż do końca przedstawienia reguła rytmiczna: opowieść-piosenka-opowieść-piosenka szybko nuży.

Wykreowany na scenie świat wydaje się  sielankowy, aktorzy z czułą ironią snują swoje historie, a o nadejściu lepszego świata nikt nie wspomina. O jaką utopię więc chodzi? Powiew wolności? Życie na wzór zachodni? Oczekiwanie, że wszystkie sklepy w Polsce będą miały asortyment Peweksu? Jedynym momentem przełamania beztroskiego nastroju powrotu do czasów dzieciństwa jest scena, w której Krzysztof Zawadzki, stojąc na proscenium, przy zgaszonych światłach wyobraża sobie swoją przemowę skierowaną do kolegów ze szkoły. Ma ona być aktem najwyższej wobec nich pogardy. Wskazując na widzów, Zawadzki wymienia nazwiska współuczniów, zastrzega, że ma nadzieję nigdy ich już nie spotkać. Monolog utrzymany jest w tonie serio, co podkreślać ma doniosłość przełomu, jakim był dla dzisiejszych trzydziestolatków koniec podstawówki, pójście do liceum, wejście w dojrzałość.

Kontrapunkt do prywatnych opowieści z lat osiemdziesiątych w postaci wykładu o historii Polski Jana Peszka wydaje się zabiegiem dość prostym. Peszek z zapalczywością i przejęciem tłumaczy – słowami Mickiewicza – meandry wielkiej polityki, coraz bardziej gorączkowo przywołuje akty wielkomocarstwowej przemocy wobec Polski, rzuca podejrzenia i oskarżenia.

fot. Ryszadr KorneckiNa początku spektaklu wyświetlono pytanie: „jak opowiedzieć historię, historię tych ludzi?”. W tym kontekście przywołanie „Ksiąg narodu polskiego” stanowi raczej antyprzykład. Trójka aktorów (Arkadiusz Brykalski, Błażej Peszek i Krzysztof Zawadzki) zrazu słucha mówcy z zainteresowaniem. Trzymają plakaty (notabene z premiery „Zbombardowanych” Mai Kleczewskiej w Starym Teatrze), na których Peszek rysuje relacje między mocarstwami i podpisuje inicjałami władców. Po chwili jego słuchacze  niepostrzeżenie opuszczają scenę, Peszek zostaje sam, biega od ściany do ściany, wchodzi na stoły, trzymając się podwieszonych paprotek – skrajnie rozemocjonowany snuciem romantycznych wizji heroicznej Polski. W końcu, przywołany do porządku przez jednego z maszynistów demontujących scenografię, schodzi za kulisy. Wielka historia w duchu romantyzmu okazuje się niewiarygodna i patetyczna. Następuje dosłowna „zmiana dekoracji”, „profeta” musi odejść.

Pominięcie kontekstu społeczno-politycznego popycha jednak spektakl w inne rejony interpretacji: każe zastanowić się nad pomijanym zwykle sensem zmian, jakie przyniósł kapitalizm. Kto dzisiaj czeka na wymarzoną gitarę? Kto chce mieć spodnie, w których chodzi cała szkoła? Kto uczestniczy w konkursach na najlepszą piosenkę zaproponowaną przez uczestników imprezy i rozpacza, że jego utwór nie wszedł do pierwszej piątki? Nostalgiczny charakter spektaklu Zadary broni się tylko na tej płaszczyźnie: wszyscy byliśmy wtedy tacy sami, bo taka była rzeczywistość.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.