„The Allies”, Jesse Aron Green, CSW, Warszawa, kuratorka: Marianna Dobkowska, wystawa otwarta do 18 września 2011
Główną częścią instalacji Jesse Greena jest trzykanałowa projekcja HD, przedstawiająca zapis szczególnej akcji performatywnej. Artysta zebrał grupę ochotników, z którymi przeprowadził warsztaty odczytywania i aktualizowania ciałem notacji ruchu. Następnie zaprosił ich do akcji, w której – bez widzów – na podstawie nieznanej im wcześniej partytury (zdjęcia jej fragmentów również są częścią wystawy), mieli odegrać wybrane aspekty bitwy pod Cambrai (przełom listopada i grudnia 1917 roku).
Projekt działa w kilku co najmniej wymiarach. Półgodzinny zapis staje się wypowiedzią o dawno minionej wojnie, o możliwości jej rekonstrukcji – i możliwości przedstawienia tej rekonstrukcji. Eksploruje granice samego performensu i jego technicznej rejestracji.
Kilka miesięcy temu grupa ochotników zgłosiła swój akces do projektu artystycznego – w 1914 roku ochotnicy tłoczyli się na dworcach Paryża, Berlina i Londynu, by z zapałem wyruszyć na wojnę. Dla nas nadal jest ona przede wszystkim cezurą niepodległościową; łatwo zapominamy, że pierwsze maki zrodzone z żołnierskiej krwi, wyrosły na polach Flandrii. W błyskotliwej interpretacji zaproponowanej przez Modrisa Eksteinsa w książce „Święto wiosny. Wielka wojna i narodziny nowego wieku”, wojna miała być krótka. Miała też uwolnić ciało i ducha z gorsetu kultury mieszczańskiej. Uwolnienie okazało się dość ostateczne. Eksteins pokazuje, w jaki sposób procesy, które wojna wydobyła na jaw, wcześniej zapowiedziane zostały w dziele Wielkiej Awangardy. Potem zresztą znalazły swój wyraz także w sztuce i literaturze, a także – w zmianie języka psychoanalizy.
Green inspirował się między innymi pracami Wilfreda Biona – psychoanalityka, który poznał wojnę na własnej skórze (Freud z kolei zebrał wówczas bogate doświadczenie terapeutyczne). Wojna posłużyła mu przede wszystkim do sformułowania teorii dotyczącej działania w grupie, które zawsze ma przynajmniej dwa wymiary. Pierwszy wiąże się z bezpośrednim wykonywaniem otrzymanych zadań, drugi ujawnia podskórną, sprowadzalną do powtarzalnych „modułów” dynamikę relacji grupowej (np. rywalizację czy łączenie się w pary). Te procesy, niejako zredukowane do najprostszych gestów, ulegają odsłonięciu także w projekcie Greena. Sam artysta pełni tu funkcję „mózgu”, konceptualnego źródła praktyki.
Trzy kamery ustawione w Salach Redutowych Teatru Narodowego, gdzie projekt realizowano, dają obraz demonstrujący niemożliwość pełni. Trzy kadry – rozdzielone szczelinami, jak w komiksie – wskazują na nieuchronną fragmentaryczność oglądu. Nawet tam, gdzie obrazy nachodzą na siebie „na zakładkę” i pokazują ten sam – choć pod nieco innym kątem – fragment wojennej panoramy.
„The Allies” Jesse Aron Green (potrójny kadr)
/ fot. Maciej Landsberg, CSW
Dłuższy fragment bez obrazu podkreśla przejście między odtwarzaniem a powrotem do własnego ciała (nadal jednak prezentowanego w projekcie, przed kamerą), między martwą naturą a zorkiestrowanym, dynamicznym układem, a także niemożliwość ogarnięcia całości.
Kiedyś abstrakcyjna mapa bitwy kierowała działaniami konkretnych jednostek z krwi i kości, wytwarzała całą złożoność doświadczenia ciała własnego i ciała w grupie. Kiedyś bystry obserwator rzeczywistości dostrzegł pod chaosem zachowań powtarzalny wzór i uwierzył w ich redukcję do tego wzoru. Ochotnicy Greena ujawniają ten dwustronny proces, próbując na znaki notacji odpowiedzieć działaniem. Powstała medytacja nad granicami performensu i nad niejawną partyturą ludzkich zachowań – dla mnie, być może w sposób niezamierzony, odsłaniająca także nieoczekiwany absurd ludzkich usiłowań.
