JAK PRZEJĄĆ KONTROLĘ NAD ŚWIATEM, NIE WYCHODZĄC Z DOMU (25): Maska
Jechałam rowerem przez wygaszoną, zombiczną Warszawę jak przez sen, każdy człowiek miał zasłoniętą twarz, każdy. W masie to mnie przechodziło nagłym dreszczem: nie sądziłam, że coś takiego jak „każdy” istnieje
Jest coraz nudniej. Do nudy podstawowej, nudy gotującego się w wiosennym słońcu mieszkania i rozpiżdżonych na stole puzzli tysiąc elementów z Zamkiem Książąt Habsburskich, dochodzi nuda stanu wyjątkowego. Stały strumień wiadomości monotonnie złych; wciąż sensacyjnych i elektryzujących, ale w tej nadpodaży już niesensacyjnych, nieelektryzujących. Susza. Żarty schną na wiór. Rolki papieru nie cieszą jak kiedyś. „Koronawirus czy koronaświrus?” – cieszą się zwariowaną grą słów ostatni gapcie spóźnialscy. Na ciągle aktywnej pianie serwisów informacyjnych dryfuje twarz prezydenta niby dorodna sparciała gąbka kąpielowa. Jeszcze może w ten dzień, w którym ogłoszono obowiązek zakrywania nosa i twarzy, poziom nieoczywistości utrzymywał się na całkiem stabilnym, przyzwoitym poziomie.
Jechałam rowerem przez wygaszoną, zombiczną Warszawę jak przez sen, każdy człowiek miał zasłoniętą twarz, każdy. W masie to mnie przechodziło nagłym dreszczem: nie sądziłam, że coś takiego jak „każdy” istnieje, że w ogóle jest jakiś zbiór, do którego należy policjant, złodziej, sprzedawczyni jarzyn, bezdomny, ja, chłopiec, operator koparki i z przekąsem gapiący się w szybę zamkniętego lombardu Ormianin. Nagle ja i moi bracia-ludzie, siostry-ludzie, moi kuzyni, wujowie-ludzie, my wszyscy w tych maskach. Obok niespiesznie, z wyniosłością osób świadomych swej śmieszności, ale niepogodzonych z nią, kroczą żandarm w niezwykle czerwonym berecie i fluorescencyjny strażnik miejski; i oni nie są winni, że wyglądają jak ściągnięte z suszarki w histerycznym pośpiechu dwie skarpetki z różnych par. To, co mnie wtedy też uderzyło, to nieporadność, daremność tych naszych stylizacji. Co za oddolność, co za nieudolność, wzruszająca prowizorka!
Jedni widać, że zamówili sobie z Zalando; wbudowane w maseczkę mikrolaboratorium cały czas monitoruje wdychane i wydychane powietrze, jest w niej też minicrossfit, bilard, licznik spalanych kalorii i samowystarczalna szklarenka biowarzyw. Innym z kolei mama szyła tuż przed balem, nocą, przy kopcącej lampie; przekomarzały się z igłą jej prędkie, gibkie palce, gdy wykrawała maseczkę z kawałka starej firanki. Są zwykłe chirurgiki, jednorazówki; są banalne kawałki płótna w kwiatki, w paski; chustki, szaliki, maski pyszczki kotków, cokolwiek infantylne, ale sexy (mrrrrrrau!). Fan Legii – chusta ze szczęką szkieletu. Paweł Dunin-Wąsowicz – nieskładna pajda prześcieradła. Moja córka – maseczka z koszuli z gumkami wyciętymi z teczek, konsekwentnie pobrudzona od wewnątrz szminką. Ja – zgubiłam gdzieś swoją, więc chodzę w chińskiej przeciwsmogówce z poliuretanu. Starsi państwo z naszej klatki – maski niewidzialne, wykonane ze specjalnego włókna nieistniejącego, dzięki któremu nie widać ich ani nie czuć na twarzy – i człowiek chodzi normalnie, nie dając się odurnić, skoro gorsze rzeczy już przeżył.
Był taki wieczór jeszcze na samym początku, że poszliśmy im dać maseczki ochronne, myśleliśmy, że to może będzie miłe. Oczywiście po drodze przepychaliśmy się, kopaliśmy po dupach i robiliśmy złe miny do dobrej gry, ale gdy stanęliśmy przed ich drzwiami, serca drżały nam świątobliwie jak harcerzom odbudowującym zniszczony przez wandali karmnik. Znacie ten zew. Na twarzy cyna i obojętność, a w myślach już udzielamy wywiadu do „Dobro Daily”. „Uczyniliście dobro”. „Chyba tak… To było kompletnie spontaniczne i wyszło trochę «mimochodem»”. „Na pewno mieliście z tego jakiś wyraźny zysk?”. „Wręcz przeciwnie, obiektywnie rzecz ujmując, wręcz na tym straciliśmy. Lecz to dla nas nieważne. Zrobiliśmy to w geście solidarności wobec starszych mieszkańców naszego domu, całkowicie bezinteresownie. Ale na koniec dnia nie żałujemy. Tacy po prostu jesteśmy”. „Plany na przyszłość? Też dobro? Czy może teraz coś innego? Zło?”. „Na razie to chyba… musimy odpocząć (śmiech). Butelka dobrego wina i serial na Netflixie powinny zrobić robotę. A tak serio: mamy dla was sporo niespodzianek, sprawdzajcie na naszym kanale, będziemy komunikować tam nasze dalsze akcje...”. Stoimy przed drzwiami, napięcie jak w roku 1987. Głosy cichną spłoszone naszym pukaniem. Potem długo nic. Potem ostrożne skrzypienie parkietu. Oddech przy judaszu. Potem szczęk zamków, łańcuchów, żelazne jęki sztab, odsuwanie kredensu, przekładane worki z piaskiem, przeparkowywane czołgi, zdejmowane sidła i rozmontowywane wnyki; wreszcie w szparze nieufne jak batyskaf pojawia się oko. „A nie, nie, nie, my nic nie chcemy” – ucina starsza pani.
Jesteśmy zaskoczeni tak stanowczą odmową, nie mamy żadnych argumentów. „Dobro Daily” wycofuje się z patronatu, reklamodawcy rezygnują z kontraktów, Nike zabiera nam wszystkie buty i outfity z najnowszej kolekcji. „NIE CHCEMY” – powtarza ona, starannie omijając wzrokiem podejrzany dar, zapewne obawiając się pętli kredytowej albo numeru „na maseczkę”: mili młodzi ludzie, przekazując środki ochrony przeciwwirusowej, notorycznie przejmują mieszkania i oszczędności naiwnych staruszków. „Powiedz, że nie chcemy!” – piekli się z głębi mieszkania podsłuchujący najwyraźniej mąż. „NIE CHCEMY” – powtarza zgodnie z instrukcjami, nieco speszona ich brutalnością staruszka. „I zamknij, cholera, wreszcie te drzwi!!!” – wrzeszczy mąż. „Zamknij drzwi!”. By wyleciał z siekierą, ale nie może jej podnieść. Nieraz widuję go, jak trzymając się jedną ręką ściany, na sercu ściskając plik recept, zsuwa się ze schodów jak z oblodzonej skarpy, zacięty i przerażony, jakby zaraz miał zwalić się w przepaść, w wieczność. Ona zaś zawsze w swoich przyjemnych popelinowych trenczach, jesienią w jesionkach, zimą w zimowcach, drapie się pogodnie po schodach z torbą na kółkach, wiechciem kwiatów, gazetą, kuwetą, sałatą. Teraz stoję na brzegu ich niedoświetlonego świata, słysząc, jak zatrzaskują się na powrót sztaby, łańcuchy, zasuwy, kłódki. Czego od nich chcę, czego się tu ładuję, się nagle ich czepiam, wymachuję im przed nosem swoimi widzialnymi rękami. Czego raptem ciągnę ich na drugą stronę tęczy, namawiam, kuszę, naciskam, by pilnie zakładać tam wspólny kompostownik. Niczego nie mam prawa się domagać od mieszkańców tego cichego, kruchego, dzielnie trzymającego się królestwa, permanentnie najeżdżanego przez osoby udające krewnych, fałszywych monterów z UPC, przedstawicieli Providenta, handlarzy przecenionych o 95% dywanów perskich, choroby, rachunki i złe wiadomości.
Zwłaszcza że dotychczas byli dla mnie niewidzialni. Nie miałam czasu na jakieś tam non stop patrzenie, zauważanie! Owszem, były jakieś sylwetki na schodach, plecy z rękami i nogami; drzwi, zza których dochodził brzęk łyżek i czytał Janusz Szydłowski. Gdy zrozumiałam, że cały czas żyli tam ludzie, co najmniej tak samo obiektywni dla siebie jak ja dla mnie, poczułam się zdziwiona. Wręcz oszukana. Oszukana przez samą siebie! Przytłoczona ilością własnych niedopatrzeń. Nieobecności, godzin nieusprawiedliwionych, braków, dziur, białych plam, gliczy. Wychodziło na to, że pod moim nosem rozgrywały się całe warstwy, całe klastery rzeczywistości, których permanentnie nie rejestrowałam. Nie dostępowały jakoś tej łaski. Płynęły nieczytelne, zamazane gdzieś w tle, jak muzyka w centrum handlowym. Spuszczałam na pasek, przewijałam niepotrzebne, nie dość efektowne, nużące fragmenty, usuwałam rzadko używane, nieobiecujące wątki i postacie, pomiń, pomiń, pomiń. Nie miałam do tego wszystkiego głowy. Jak również i serca.
Optymalizowałam. Niby roztargniona, ale tu nagle racjonalna, skrzętna, zaborcza, zazdrosna o swoją uwagę, pamięć, o swój supercenny czas. Ekonomiczna, racjonalna, boleśnie konsekwentna; każdy kwadrans ciasno zbudżetowany, przyjaźnie i znajomości podzielone na najbardziej niezbędne, bieżące i te zawieszone, odłożone na później. Przekładane w nieskończoność spotkania („zdzwonimy się”) i książki kupione i złożone na pryzmach; „mogące zostać w każdej chwili przeczytane”, czyli tak jakby prawie przeczytane. To jest akurat dobry przykład; kupowanie jako surogat realnego przeżycia. Łatwiej zamówić książkę niż ją przeczytać, a prawie nie ma różnicy. Łatwiej kupić buty do biegania niż biegać, a na pewno dużo łatwiej jest kupić młody jęczmień niż go spożywać. Nie trzeba wcale wielce żyć, ciągle się fazować, przeżywać! Dużo mojego życia to były pewne możliwości, idee, potencjały, wstępnie już gotowe, zatwierdzone do dziania, musiały się już tylko zdarzyć. Jednak do tego właśnie nie miałam głowy, na to nie miałam sił i czasu. Kto miał mój czas, skoro ja go nie miałam? Spieszyłam się i spieszyłam, optymalizowałam i kompresowałam, sprawnie przechodziłam od punktu do punktu, robiłam zakupy online podczas rozmów telefonicznych z bliskimi i sprawdzałam pocztę, oglądając film w kinie.
Jednocześnie były sprawy, na które nigdy nie było mi żal. Nigdy nie oszczędzałam na rzeczach kluczowych. Po całym dniu wszystkie wydarte rzeczywistości, fanatycznie uciułane dwudziestogroszówki były moje, tylko moje. Wydrapane pazurami, mogłam przepierdolić je, na co chciałam. Albo na co nie chciałam. Więc Eldorado. Nikt mi nie mógł zabronić. Byłam zmęczona, wykończona. Włączałam kompa i podjeżdżałam pod to Las Vegas 24 bzdur jak Daniel Martyniuk zarysowanym porsche z urwanym lusterkiem. Szalałam w tych jałowych burdelach, kasynach śmieci. Włączałam Netflixa i nie, nic nie zamierzałam oglądać, dajcie spokój! Po prostu sprawdzałam, co MOGŁABYM obejrzeć. Tak zwany suchy browsing. „Kropla drąży skałę/trzymający w napięciu”? „Wzruszający/błyskotliwy/intelektualny”? „Zaskakująca tematyka/więzienie” czy „szumny/kontrowersyjny/walka”? Nierzadko zasypiałam, syta i ukojona samą ilością propozycji, ich cudownym ogromem. Nigdy nie zabraknie dla mnie fikcji! Nigdy, nigdy! Na to nie było mi żal. Nie żal mi też było na pudelki, na te feerie szoku i sensacji, na Wyspy Kretynów („Adrian ciągle nie wie, czy Nikola chce być z Sebastianem czy z Patrykiem i kto dzisiejszego wieczora zdobędzie immunitet. Dawid postanowił zbliżyć się do Violety, ale konkurencja z oponami w basenie nie poszła im dobrze, czy para wygra dzisiejszy wyścig z jajkiem? Łuki coraz bardziej zbliża się do Wery, a Mateo kręci z Ramoną”). Słowem, trzymałam rękę na pulsie. Zawsze w centrum zdarzeń. Platformy chciały wysyłać mi powiadomienia! Serwisy dopytywały mnie o zdanie. Znajomi wysyłali pliki zdjęć z wakacji w Polinezji. „Wiesz co, narobiłem tu jakichś fot, sam nie wiem, co tu jest, weź mi to obejrzyj, bo mi się nie chce”. „Ale pięknie!” – odpisywałam, w ogóle ich nie oglądając, ale wiecie, mnie to po prostu nie obchodziło; jakieś morze, palmy… bez wahania podbiłam im pieczątkę, „widziane przez innych, certyfikat budzonej zazdrości”, by mogli spać spokojni, że jest im fajnie, że są szczęśliwi, że żyją pełnią życia i przede wszystkim wszyscy to widzieli, a nie tylko babcia z zaćmą. Rozmawiałam przez telefon, przeglądając gazetę i z drugiej strony też słysząc familiarne klikanie, wiedząc, że rozmówca również optymalizuje naszą rozmowę. Bo oboje wiemy, że życie jest tylko jedno, a każda chwila tak cenna; przy odrobinie sprytu można zrobić z niej co najmniej dwie albo trzy inne chwile! Korzyści tych wszystkich zabiegów i starań były nieuchwytne, niejasne, ale z drugiej strony niepodważalne, oczywiste, tylko nie wiem jakie. Jeśli chodzi natomiast o takie bzdury jak rzeczywistość, to mogło poczekać, bez tego jeszcze nikt nie umarł.
Te długie, oniryczne w swojej powtarzalności, świstaczące się dni przywodzą mi na myśl młodość, pełną trującej małomiejskiej nudy i monotonii. Przyznaję, niewiele się wtedy działo. Tam, gdzie żyłam. A może w ogóle. Rzadko coś zmieniano czy kupowano, wszelkie gwałtowniejsze ruchy budziły podejrzliwość i podlegały wnikliwej kontroli, innowacje przyjmowane były niechętnie i nieufnie, a zbyt częste, bezsensowne, nie wiadomo po co wychodzenie z domu traktowane było jako malwersacja, zdrada. Senne, puste Detroit mojej młodości, którego rytm wystukiwały krople kapiące z zepsutych kranów, bzyk przepalających się żarówek, ostatnie pierdnięcia kończącego się keczupu, jęk żelaznych huśtawek na placu zabaw, zardzewiałych huśtawek, na jakich swoje dzieci buja tylko Hannibal Lecter, dzwony kościołów i dżingle sobotniej ciężarówki Family Frost, „kartofle!” – zdecydowanie mało sexy ryk chłopa, który przyjechał koniem pod blok. Gdzieś to jeszcze widzę w sobie: parking w słońcu, szary trabant, srebrny opel omega, polonez caro, maluch, maluch, seicento, kura, sra sznaucer sąsiadów; nic się nie dzieje i nic nie ma prawa tu się stać. Niedziania się strzegą rozparte w oknach kobiety o grubych, gąbczastych ramionach pooranych szczepieniami, kontrolujące sytuacje w bramach, na podwórzach, zapleczach, trawnikach; oczami prowadzące dzienniki wyjść, wejść, przejść, przyjazdów i odjazdów, mikro- i makroprzemieszczeń i interakcji. Strażniczki rzadko schodzą ze swych posterunków, mają nielimitowany czas i nieskończone zasoby uwagi, patrzą i widzą, obrastając w niekontrolowaną władzę i prominencję. Ich wzrok bywa narzędziem wpływu, presji, przemocy, terroru.
Do dziś przechodzą mnie dreszcze, co wtedy można było robić oczami, na jak olimpijskim poziomie była sztuka ulicznej obcinki. Ktoś mógł dopaść cię spojrzeniem i wodzić nim po twoim ciele od stóp do głów jak widelcem po szybie, WIDZIEĆ cię tak, że przechodzą cię dreszcze. Mógł wypatrzeć cię od stóp do głów, mógł perwersyjnie wwiercać się albo kąsać niby przypadkiem, lekko, kontrolnie, że niby, że ci się zdaje. Nie wiem, kiedy przeszliśmy wszyscy na wzajemną niewidzialność. Niewątpliwie smartfon jest tu pomocnym gadżetem, miejską czapką niewidką. Odsysając naszą uwagę, uwalnia nas od siebie na zawsze.
Wiecie, któregoś z ostatnich dni wiatr przywiał nam pod nogi kartkę. Los stosuje czasem takie niegustowne rozwiązania. Były to czyjeś zapiski. Nerwowe, wartkie, pełne werwy pismo osoby, która umie pisać ręką. Przyznajmy, że to już rzadki, cenny rodzaj pisma. Niezwłocznie ją więc podnosimy. Podeptana i pożółkła, mogłaby być listem Sobieskiego do Marysieńki wyciągniętym z kiszki stolcowej posłańca. Po bliższym przyjrzeniu okazuje się, że jest to czyjś względnie aktualny dziennik. Piszecie dziennik? Ale nie w sensie: 10 rzeczy, za które jestem dziś wdzięczny („Przyszły już ciuchy z Zalando!”, „Przyszedł stepper, kurier wniósł mi na dziesiąte pod same drzwi, więc luzik, bo zepsuta winda”, „Jest wynik testu, jednak nie mam HPV, uff”). Prawdziwy pamiętnik, w dodatku z zacięciem publicystycznym. Autopoprawki wprowadzone w hiperpoprawny tekst skomplikowanym systemem strzałek i numerków sugerowałyby wykształcenie wyższe dydaktyczne autorki. Styl – ukształtowany w latach 70., zaklasyfikowałabym jako „przekąs inteligencki”. Szlachetna nosicielka dawnych ideałów kontra skurwiały świat. Mamy tu obrazy klaustrofobicznej codzienności w akustycznym mieszkaniu – niepełnosprawne dziecko (zwane kąśliwie „dziecięciem”) hałasuje, zaś jego matka głośno (zamiast w milczeniu) czyta mu bajki. Wyprawa do sklepu nie przynosi radości, jednak narratorka nie rezygnuje z niej, by nie dać sprzedawczyni i klientom satysfakcji, że umarła. Zasłyszane rozmowy kobiet w kolejce („o miesiączkach, ciążach, porodach i połogach”) nie cieszą jej. Obrywa się też menelom, którzy „wściekają się, bo chlać się chce”, a wchodząc do sklepu pojedynczo, nie mogą nic ukraść. W telewizji zaś „albo koronawirus, albo koronaświrus” – no tu naprawdę nie pokombinowała.
Literacko to potworność. Jednak dojmująca fizyczność tej kartki zniewala mnie. Porwana przez wiatr z okna, z czyjegoś zatrzaśniętego, opresyjnego świata, napromieniowana goryczą, samotnością, niechęcią uwięzionej wśród zakurzonych tomów Iredyńskiego kodziary albo przeciwnie, żądnej krwi parweniuszy wyniosłej pisówy. Goryczą i bezradnością tak wielką, że nie da się już wytrzymać, łapie się kartkę, długopis i pisze; zrzuca na papier gniew, bezsilność, szaleństwo. Na odwrocie kserówka kursu angielskiego (Casette 1, lesson 1), ćwiczenia nigdy nieuzupełnione, porzucone w bardo nierozwiązania. Kartka frunie na chodnik, tam pokrywa się odciskami butów i psich łap; po bliższym przyjrzeniu można dostrzec również rojące się jędrne, lubieżne korpusiki Covida, wirusa celebryty; obok zaś jak brzydsze i mniej popularne, ale łase na profity i zainteresowanie mediów przyjaciółki baunsują bakterie E. coli, pospolite gronkowce, wirus grypy i jajeczka tasiemców. Dokument czasu, zdezynfekowałam go i włożyłam w koszulkę, by to wszystko nie rozbiegło się po całym mieszkaniu.