„13 miesiąc. Requiem dla Brunona Schulza”
Teatr na Woli

„13 miesiąc. Requiem dla Brunona Schulza”

Anna Diduch

Nie jest łatwo mówić i pisać o tym przedstawieniu, przede wszystkim dlatego, że „13 miesiąc” jest dziełem do cna formistycznym

Jeszcze 1 minuta czytania

Zagubiony pantofelek Kopciuszka jest symbolem obietnicy miłości. Książę wyrusza na poszukiwania i po wielu trudach znajduje swoją wybrankę. Bruno Schulz opowiada tę historię zupełnie inaczej. W jego grafikach z lat 20. XX wieku damski bucik to erotyczny fetysz. W pracy „Odwieczna baśń I” mężczyzna, niczym błędny rycerz z obrazów prerafaelitów, zostaje uwiedziony i dosłownie zdeptany bosą stopą przez tajemniczą kobietę. Bohaterki z płócien i rysunków Schulza nie mają w sobie jednak efemeryczności nimf malowanych przez Burne-Jonesa czy wróżek z wierszy romantycznego brytyjskiego poety Johna Keatsa. To kobiety z krwi i kości, świadome własnego wdzięku oraz władzy, jaką mają nad mężczyznami. Swoją potęgę manifestują zawsze poprzez jeden i ten sam gest wystawionej do całowania nagiej stopy.

„13 miesiąc. Requiem dla Brunona
Schulza”, reż. Petr Boháč
. Teatr na Woli,
premiera 23 sierpnia 2012
Spektakl „13 miesiąc. Requiem dla Brunona Schulza”, który miał premierę podczas tegorocznego XII Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Mimu, również został oparty przede wszystkim na geście i mowie ciała. Zatrzymane w grafikach Schulza pozy ożywają na scenie dzięki aktorom Warszawskiego Centrum Pantomimy w Teatrze Na Woli i Spitfire Company z Czech. Pokierował nimi czeski reżyser Petr Boháč, zafascynowany dziełem autora „Sklepów cynamonowych”. Przedstawienie powstawało stopniowo przez trzy miesiące: najpierw pobudzanie wyobraźni oglądaniem grafik, potem pierwsze pomysły na sceny i eksperymenty z ruchem. W efekcie oglądamy zbiór etiud, w których motywem przewodnim jest erotyzm o zabarwieniu sadomasochistycznym.  

Nie jest łatwo mówić i pisać o tym przedstawieniu, przede wszystkim dlatego, że „13 miesiąc” jest dziełem do cna formistycznym. Łączy w sobie elementy pantomimy, teatru ruchu, tańca i teatru plastycznego. Całość dopełnia muzyka czeskiego zespołu Epoque Quarte. Ich ekspresyjne utwory wprowadzają do przedstawienia napięcie, które Schulz osiągał w grafikach poprzez stosowanie drobnych, nerwowych kresek charakterystycznych dla techniki cliche-verre.

Świat „13 miesiąca” zaludniają cztery postaci, które wyglądają, jakby właśnie wyszły z kart „Xięgi Bałwochwalczej” – cyklu, w którym, wedle znawców, Schulz najpełniej wyraził swoją doktrynę masochizmu. Są więc dwie psotne femme fatale – bliźniaczki (Miřenka Čechová i Markéta Vacovská) oraz zniewolony przez nich elegancki mężczyzna (Bartłomiej Ostapczuk). Asystują im dwie inne kobiety. Jedna (Jindřiška Křivánková) jest naga i kusząco przeciąga się między szczebelkami szeroko rozstawionej drabiny po lewej stronie sceny. Druga (Cécile Da Costa), ubrana w czarne spodnie, biały T-shirt i tenisówki, z krótko obciętymi włosami, bez makijażu – wygląda jak chłopiec. Jest przeciwwagą dla postaci granej przez Ostapczuka, ponieważ za wszelką cenę stara się nie poddawać urokowi femme fatale. Ostatni bohater (Paweł Kulesza) występuje jakby poza główną akcją przedstawienia. Jego rola ogranicza się do strzelania od czasu do czasu z pistoletu do aktorki-chłopca.

Irytująco głośny huk broni oddziela kolejne, niezwiązane ze sobą narracyjnie sceny. W zasadzie to jedna i ta sama historia mężczyzny w opresji własnego pożądania, tyle że opowiedziana na kilka sposobów. Wspomniane femme fatale w zwiewnych spódniczkach zaczepiają zdezorientowanego eleganckiego mężczyznę, a on ani przez chwilę się przed tym nie broni. Wkładają czerwone szpilki (wiele par jest rozrzuconych po całej scenie), które potem on podnosi z namaszczeniem niczym relikwie. Kobiety obrzucają mężczyzn swoimi bucikami, a oni przygarniają je do siebie jak drogocenny skarb.

Kiedy aktorka grająca chłopca zatrzaskuje książkę (może „Xięgę Bałwochwalczą”?), kobiety modliszki opadają bezwładnie na ziemię i nieruchomieją. Zaskoczona, ponownie otwiera księgę, a postaci ożywają i próbują wstawać. Za pomocą tego prostego zabiegu wszystko, co dotychczas wydarzyło się na scenie, zostaje ujęte w nawias. Duszna atmosfera koszmaru jak z obrazów Johanna Heinricha Füssliego na chwilę się rozrzedza.

Poziom cierpienia towarzyszącego namiętności wciąż się zmienia, pozostaje pod kontrolą reżysera, który jak Demiurgus z „Traktatu o manekinach” Schulza jest „w posiadaniu ważnych i ciekawych recept twórczych”. Petr Boháč posługuje się aktorami jak manekinami, popychając swoich bohaterów prosto w objęcia pożądania.

Kobiety modliszki leżą na scenie bez życia – wyglądają bardzo niewinnie. Bohaterka z książką kuca i przykłada ich dłonie do swojej twarzy w czułym geście. Próbuje wykrzesać z ich ciał trochę ciepła. W tym tkwi różnica między „13 miesiącem” a twórczością Schulza. Jego bohaterowie nigdy nie zaznają nawet wymuszonej czułości i są skazani na mękę niezaspokojenia. Kopciuszek, zbyt długo poniżany przez macochę oraz złe siostry, stał się sadystką.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.