Muzyka Radwana /
Teatr Grzegorzewskiego:
Purgatorio

Małgorzata Dziewulska

Właśnie ukazała się płyta Stanisława Radwana z muzyką do spektakli Jerzego Grzegorzewskiego. Drugiej takiej artystycznej pary w polskim teatrze nie było

Jeszcze 2 minuty czytania


Co to za ton? Czy wywodzi się z kabaretu poetów i muzyków wschodniej części kontynentu, który bywał bardziej europejski od centrum, bo bardziej oddany kulturowej normie? Radwan tworzył programy muzyczne i komponował dla Piwnicy pod Baranami. Grzegorzewski, dorastając, zasiadał w łódzkiej operetce. Te skromne sceniczne żywioły okazały się zaskakująco pojemne, kiedy błyskawicznie przeszły szkołę wielkiego repertuaru dramatycznego. Persyflaże i parodie, podszyte Witkacym, Beckettem, zostały przymuszone do obsługiwania wielkiej literatury. Autoironia i sabotaż konwencji, krytyczna przenikliwość w stosunku do sztucznej powagi rosły do formatu nowoczesnej dyscypliny myślenia. Muzyka Radwana, zaprzyjaźniona z parodią muzyczną, musicalem, swingiem, sobie tylko znaną drogą wchłaniała gatunki z przeciwnego bieguna: organy, hymn, elegię, liturgiczny recytatyw, arię tragiczną. Szybko nawiązała intymną więź z Wyspiańskim.


947

Spotkali się przy pierwszym wspólnym „Weselu” w Łodzi pod koniec lat 60. Wedle pewnej wersji zadzwonił do kompozytora dyrektor Żukowski, polecając Grzegorzewskiego: „Myślę, że to jest wielki reżyser, chociaż ja zupełnie nie wiem, o co mu chodzi”. Radwan: „Otworzył mi oczy, uszy, głowę na zupełnie inny porządek w procesie powstawania spektaklu. Odpowiedzialność za moje własne myślenie zwiększyła się nieprawdopodobnie”. Zrobili razem dziesiątki przedstawień, uważa się, że takiej pary artystycznej w teatrze polskim nie było.

Radwan/Grzegorzewski

Nakładem Narodowego Instytutu Audiowizualnego ukazała się płyta Stanisława Radwana „Coś co zginęło szuka tu imienia. Muzyka dla Teatru Jerzego Grzegorzewskiego”.

Od końca lat 60. Grzegorzewski i Radwan zrealizowali wspólnie ok. 50 spektakli. Na płycie znalazły się utwory do tekstów m.in. Witkacego, Audena, Gombrowicza, Wyspiańskiego, Różewicza i Joyce’a, w wykonaniu artystów Teatru Narodowego, m.in. Zbigniewa Zamachowskiego, Wojciecha Malajkata, Mariusza Benoit, Beaty Fudalej, Ewy Konstancji Bułhak, Doroty Segdy, Marcina Przybylskiego, Mirosława Konarowskiego.

Poetyckie ścinki, westchnienia i pijackie krzyki, myśli, które stoją w kącie i nie mogą się wyartykułować. Wszystko, co tu słyszymy, ma zdradliwą tendencję do zanikania, nie chce być dopowiedziane, zaraz się ulatnia. Zachowuje natomiast łączność ze snem. To nie jest sen wolnego artysty, raczej sen umarłych, którzy śnią życie. Jak chór umarłych z „Nocy listopadowej” (był zaczerpnięty z „Czyśćca” Dantego), elegia na to, co zostanie nienaprawione. Zza jakiejś bariery, po utracie. Śmierć nie jako koniec, tylko jako początek, paradoksalne narodziny. Wbrew pozorom manewr wcale nie melancholijny, lecz dynamiczny.


granie miłe, spanie miłe
życie było zbyt zawiłe

Kabaret czyśćcowy? Dochodzą tu głosy, instrumenty, urywki songów i ballad. Zabawie stylami literackimi i muzycznymi patronuje Auden, który śni „Burzę” Szekspira. Strzępy Witkacego, urywki spowiedzi Krasińskiego. Więcej miejsca dla góralskiego dialogu według Józefa Tischnera. To dźwiękowy teatr o układaniu nut, miniaturowy traktat o komponowaniu. Staszek Radwan urodził się koło Makowa Podhalańskiego. W zdumiewających harmoniach „Hej, Krywaniu, Krywaniu wysoki…” przestrzeń otwiera się na nieskończoność. W kanonie do „Wujaszka Wani” niesie, jak po wodzie, echa prawosławnych chórów.


948

Stanisław Radwan „Coś co zginęło szuka
tu imienia. Muzyka dla Teatru Jerzego
Grzegorzewskiego”
. 1 CD, Narodowy Instytut
Audiowizualny, w sklepach od lutego 201
Miniteatry wycięte z „Ulissesa”, niepokorne, nad ranem, bełkoty obsceniczne i muzyczne, werble powstania wielkanocnego w malignie. Z wejściem syntetycznego dźwięku ze „Ślubu” Gombrowicza, z marszem żałobnym, zaczyna się całe requiem. Goethe z „Duszyczki”, Rilke ze „Śmierci w starych dekoracjach”, jedyny tutaj utwór niedatowany na ostatnie dwudziestolecie, choć niejeden ma za sobą wersję wcześniejszą. Z Pavese trawestacja myśli z „Don Giovanniego”: „przyjdzie śmierć i ta śmierć będzie mieć twoje oczy”. Modlitwa z „Wyzwolenia” na sopran, ale brzmi jak hymn śpiewany wspólnie po mszy: zaprzysiężenie, obietnica? Znów pastisz, farsa, aryjka. By unieść ciężary tematów, forma musiała być lekka.

Radwan/Grzegorzewski
w Warszawie

8 kwietnia, w Teatrze Narodowym w Warszawie (godz. 20.30), odbędzie się spotkanie poświęcone Jerzemu Grzegorzewskiemu. W programie filmowe wspomnienia o Jerzym Grzegorzewskim, rozmowy o jego teatrze, utwory z płyty w wykonaniu aktorów Teatru Narodowego. Wieczór otworzy dyr. TN Jan Englert, prowadzenie: Beata Fudalej i Stanisław Radwan.

Radwan mówił, że muzyka w Starym Teatrze (już czterdzieści cztery lata, odkąd ją układa, dziesięć lat nim kierował) miała odsuwać jednoznaczność interpretacji. Że Grzegorzewski wymuszał, by muzyka brała udział w dziele niedopowiedzenia, obcości, alienacji. On sam jako kompozytor był zatem „pozbawiony operowania brzmieniem, wybrzmieniem i ponownym zabrzmieniem, bo to już robiło słowo”. Zbudował więc raz muzykę na siedmiu tonach, ograniczając melodykę i harmonikę „do granic definicyjnych […] to straszliwe zatomizowanie można było w muzyce zrealizować tylko jednym: ta muzyka musiała być jak kot, który kręci się wokół własnego ogona”.

fot. Wojciech PlewińskiKompozytor ograniczony do granic definicyjnych, muzyczna asceza ponad muzycznym czasem? A jednak dostawał nieraz minuty, które mógł swobodnie zagospodarować. Wtedy powstawały błyskotliwe chwile teatru, były i harmonie, i nieoczekiwane zabrzmienia, i wybrzmienia. I to jakie. Ta płyta jest więc taka, jakby ktoś rozrzucił w słońcu klejnoty, odłamki szkieł. Roztrwonił je, bo był w dalekiej drodze.




Tekst i nagrania pochodzą z płyty Stanisława Radwana „Coś co zginęło szuka tu imienia. Muzyka dla Teatru Jerzego Grzegorzewskiego”, wydanej przez Narodowy Instytut Audiowizualny.