„Widzieć/Wiedzieć. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie”

Od kilku lat jesteśmy w Polsce świadkami emancypacji projektantów i projektowania. To, co Jeffery Keedy – amerykański teoretyk i praktyk projektowania graficznego – głosił kilkanaście lat temu, stało się wreszcie faktem: żyjemy w „wieku estetyki” i „wkraczamy w erę projektowania przez duże P”.  
Dizajn to dziś hasło modne i pożądane. Już samo słowo pozwala sprzedać naznaczony nim towar, bez względu na jakość. Dizajn to hipsterski gadżet, produkt, a nawet strategia. Recepta na innowacyjną gospodarkę (i polską prezydencję). Nikt nie wie, o co chodzi, ale wszyscy są zadowoleni. Moda na dizajn stwarza pokusę, by zaspokajać rozbudzone żądze mas bezwartościową papką. Z drugiej strony, odpowiedzialni dizajnerzy nie chcą być tylko celebrytami. Podobnie jak malarze i rzeźbiarze w czasach Vasariego, tak oni dziś pragną, by rozumiano ich pracę. Aby wykształcić sobie świadomych odbiorców, poddają się autorefleksji i krytyce – ujawniają kulisy warsztatu.

„Widzieć/Wiedzieć. Wybór najważniejszych
tekstów o dizajnie”, pod redakcją Przemka
Dębowskiego i Jacka Mrowczyka. Wydawnictwo
Karakter, Kraków, 464 strony, w księgarniach
od kwietnia 2011Taki cel przyświecał Jackowi Mrowczykowi i Przemkowi Dębowskiemu, redaktorom antologii „Widzieć/Wiedzieć. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie”. Można antologii zarzucić, że to kolejna, po „PGR. Projektowanie Graficzne w Polsce” i „Tysiącu polskich okładek”, książka o książkach. Tym razem mamy jednak do czynienia z typowym akademickim readerem przeznaczonym przede wszystkim dla zawodowych grafików, opakowanym w niezwykle atrakcyjną i wysublimowaną formę. Warto tę książkę nie tylko obejrzeć, ale i przeczytać. Zresztą, ilustracji raczej w niej nie ma. To książka-piguła, podręcznik zawierający solidny kawał wiedzy, zarówno teoretycznej, jak i praktycznej. Produkt z kategorii „piękne i mądre”.

Dębowski i Mrowczyk wykonali pracę u postaw. Stworzyli kanon najważniejszych zagadnień i autorów: akademików, grafików i historyków sztuki (w tym jedynie czterech Polaków). Antologię otwierają postulaty przedstawicieli klasycznej awangardy, inspirowane w dużej mierze konstruktywizmem. Są to głównie teksty z niemieckiego kręgu językowego – członków Bauhausu i Szwajcarskiej Szkoły Projektowania (obwołanej później Międzynarodową). Okres postmodernizmu – który w dizajnie zaczął się z poślizgiem w stosunku do teorii literatury i innych dziedzin humanistyki –reprezentują przeważnie twórcy z USA. Tu na pierwszy plan wysuwają się kwestie zaprzeczające modernistycznemu kultowi funkcjonalności, rozumianej jako czytelność i klarowność przekazu. Najważniejsza staje się autoekspresja projektanta oraz nieprzezroczystość nośnika treści – opracowania graficznego nadawanego komunikatu. Z tymi zagadnieniami wiążą się problemy omawiane w kolejnych częściach książki: relacje między dizajnem a sztuką oraz komercją, społeczna rola projektanta czy wreszcie nurty feministyczne w projektowaniu graficznym.

Wybór prawie czterdziestu tekstów trzydziestu autorów obrazuje wielość i różnorodność narracji i zagadnień poruszanych w projektowaniu graficznym. Mamy tu lapidarny, normatywny styl László Moholy-Nagy'ego, dosadne i aforystyczne stwierdzenia Jefferya Keedy'ego i rozpoetyzowaną narrację Davida Barringera. Inspiracje językiem teorii sztuki i literatury sąsiadują z dyskursem marketingu, a nawoływania do społecznego zaangażowania i odpowiedzialności kontrują postulaty anarchofeministyczne. Autorzy antologii uchwycili wieloznaczność pojęcia dizajn. Podręcznik uzmysławia, że grafika użytkowa to nie tylko piękne książki i plakaty, wszechobecne reklamy i logotypy, ale też banalne (bo czysto funkcjonalne) instrukcje obsługi, druki urzędowe, bilety komunikacji miejskiej, przejrzyste oznakowanie przestrzeni czy interfejsy.

„Widzieć/Wiedzieć”, czy jak sugeruje okładka „Wi(e)dzieć”, imponuje starannością sztuki edytorskiej. Redaktorzy uważnie przeczytali wskazówki teoretyków i praktyków projektowania. Niebieska okładka rzuca się w oczy. Z daleka rozpoznajemy długie czarne litery, układające się w napis WI/DZIEĆ. Zarys prawie niewidocznej litery E czujemy wytłoczony pod palcami. Komunikat nabiera dwuznaczności. Przekaz projektanta uzupełnia komunikat nadawcy. Kolor niesie znaczenie. Czarne strony rozpoczynają nowe rozdziały, strony pomarańczowe zaznaczają kolejne teksty, wprowadzają biogramy autorów i motta. Przypisy zaznaczone pomarańczową czcionką urozmaicają hiperfunkcjonalny krój tekstu głównego (Skolar, proj. David Brezina, 2008).

Redaktorzy z wydawnictwa Karakter znaleźli lukę na rynku, lecz bynajmniej nie wciskają w nią kitu. Obwołali się pionierami w zakresie publikacji na temat historii i teorii szeroko rozumianego projektowania. To z ich rąk wyszła pierwsza książka o polskim dizajnie („PGR. Projektowanie graficzne w Polsce”, Jacek Mrowczyk i Michał Warda, 2010) i zbiór esejów poświęconych teorii architektury („Myślenie architekturą”, Peter Zumthor, 2010). Dostarczają produktów o wysokiej jakości zarówno merytorycznej, jak i estetycznej, co pozwala wierzyć, że tradycyjne książki tak szybko nie wyginą.