Wystawa Jerzego Tchórzewskiego

Marta Lisok

Na martwą wystawę Tchórzewskiego miejsce mogło znaleźć tylko Narodowe M(a)uz(ol)eum, sanktuarium hołdów składanych Grupie Krakowskiej

Jeszcze 1 minuta czytania

Wystawa Jerzego Tchórzewskiego w Muzeum Narodowym w Krakowie jest przeglądem prac artysty z lat 1954–1964, od obrazów surrealistycznych po malarstwo szorstkie, zgrubiałe, magmowe i bulgocące. Skonstruowana jak przejrzysty wykład, pokazuje ewolucję języka wyrazu coraz bardziej oddalającego się od realizmu. Archaiczność tych malarskich skamieniałości ogląda się ze zdziwieniem, jak archeologiczne wykopaliska. Jest w nich coś zakurzonego, połamanego, wyszczerbionego.

Jerzy Tchórzewski, Prace z lat 1954–1964.
Muzeum Narodowe w Krakowie,
16 kwietnia – 31 maja 2009,
kurator: Anna Budzałek
Odrealnienie u Tchórzewskiego jest jednocześnie przykrywką i pokłosiem poruszonej wyobraźni. Spóźnione, ekspresjonistyczne wątki nie dają artyście spokoju. Pozorne oddalenie od wojennych traum manifestuje się w początkowej fazie jego twórczości poprzez baśniowo-perwersyjną aurę, w której objawiają się kobiety-zjawy. Secesyjno-surrealistyczne fascynacje wynurzającą się z mroku femme fatale znalazły wyraz między innymi w arabeskach „Akrobacji” i topornych kształtach „Wieczornych świateł” – chronologicznie najwcześniejszych prac.

Stopniowo tendencja do odrealniania form pogłębiała się i sztuka Tchórzewskiego zbliżyła się do abstrakcji. Do głosu coraz dobitniej dochodziła postrzępiona plama intensywnej barwy i kanciasta, spazmatycznie załamująca się linia. Artysta tworzył szereg dzieł urzekających alchemicznym znawstwem pigmentu, orgią jaskrawości. Prowadzą one do okresu pejzaży elektrycznych zapełnionych przez apokaliptyczne wybuchy, zygzaki rozłupujące czerń, gdzie elementy opalizują, są wewnętrznie złamane, wybrudzone.

Te przypominające fragmenty tryptyków Hieronima Boscha piekielne krajobrazy zmrażają spojrzenie widza. Pogrążając się w coraz głębiej położone otchłanie malarstwa Tchórzewskiego („W płonącym krajobrazie”, „Złota konstrukcja”, „Figura zielona”), zaczynamy błądzenie po pełnych stalaktytów i stalagmitów grotach, wchodzenie w odpychające obrazy pełne trzeszczących suchych patyków, cierni i kolców najeżonych w bezładnej, chaotycznej plątaninie. Naprężone w geście agresji kolce konotują zagrożenie, przebijając przestrzeń zastygłymi strużkami ściekającej farby. Płomienne rozbłyski, łuny, lśnienia migoczą na płótnach, naprężają się, pękają.

Jerzy Tchórzewski, „Akrobacje”, 1954Te kalejdoskopowe, kosmiczne dekoracje zbudowane z drobnych elementów pomimo zastosowania wyrafinowanych efektów i zabiegów technologicznych pozostają ciężkimi obrazami-fajerwerkami, nie wzbudzając zakładanej fascynacji. W tłustych, mięsistych fakturach, spreparowanych zmarszczeniach i spękaniach farby, której powierzchnia przypomina wysuszoną skórę, objawiają się rachityczne postaci. Demoniczne kształty ludzko-roślinnych hybryd wyłaniają się jak szczeliny spomiędzy zacieków i śladów.

Na ścieżce od surrealizmu do brutalnych rozbłysków, torujących drogę dla nowo-dzikiej ekspresji, gubi się piękno zmagań z napierającą materią. Przypadkowe kleksy, rozmycia, zachlapania, ślady eksperymentów są tylko przeróbką na dobrze znanym materiale, próbami odświeżenia repertuaru środków wyrazu. Abstrakcje zawierające elementy przedstawiające, oparte o zakamuflowaną figurację, wydają się epigońskie. Pozostają w momencie formalnego zawieszenia.

Jeśli mottem artysty było zdanie z manifestu z 1962 roku: „rolą malarza jest wywoływać życie, przemieniać bierną materię plastyczną w pulsujący życiem organizm”, to jego realizacje przypominają raczej życie zastygłe w skorupie meteorytu: skostniałe i nieświeże. Na tchnącą martwotą wystawę Tchórzewskiego miejsce mogło znaleźć tylko narodowe m(a)uz(ol)eum, sanktuarium hołdów składanych Grupie Krakowskiej.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.