Claudio Magris, „Domysły na temat pewnej szabli”

Zofia Zaleska

W krótkiej powieści „Domysły na temat pewnej szabli” Magris pokazuje zapomniany epizod II wojny. Kozacy, marząc o własnym państwie w północnych Włoszech, sprzymierzyli się z Niemcami

Jeszcze 2 minuty czytania

W mikropowieści „Domysły na temat pewnej szabli” Claudio Magris przedstawia historię kozackiej okupacji Karnii, części regionu Friuli w północno-wschodnich Włoszech (skąd sam pochodzi). W czasie II wojny Kozacy sprzymierzyli się z Niemcami, bo ci obiecali im własne państwo w tych stronach. Wymarzona przez kozackiego generała Piotra Krasnowa Kazakia nigdy nie powstała. W obliczu zbliżającej się klęski Niemiec i grożącej im deportacji do ZSRR Kozacy popełnili masowe samobójstwo, a ich dowódcy dostali się do sowieckiej niewoli.

Magris Człowiekiem Pogranicza

Claudio Magris, ur. w 1939 r. w Trieście, eseista, powieściopisarz, emerytowany profesor literatury niemieckiej na uniwersytecie w Trieście, jeden z najwybitniejszych współczesnych pisarzy europejskich. Jest autorem przetłumaczonych na polski książek: „Dunaj” (1986, tłum. polskie 1999) i „Mikrokosmosy” (1997, tłum. polskie 2002), łączących cechy powieści, eseju i dziennika podróży, oraz apokryficznych powieści „Inne morze” (1991, tłum. polskie 2004), której bohaterem uczynił Carla Michelstaedtera, postać centralną w twórczości Magrisa, i „Na oślep” (2005, tłum. polskie 2006), próbę nowoczesnej powieści metafizycznej, opowiadającej dramatyczną historię XX wieku. W większości nieprzetłumaczona dotąd na polski eseistyka, poświęcona najważniejszym dziełom literatury XX wieku, odczytywanym z perspektywy kryzysu kultury europejskiej i problemu wykorzenienia, została zawarta w tomach: „Il mito absburgico nella letteratura austriaca moderna” (1963), „Lontano da dove, Joseph Roth e la tradizione ebraico-orientale” (1971), „Dietro le parole” (1978), „L’anello di Clarisse. Grande stile e nichilismo nella letteratura moderna” (1984), „Utopia e disincanto. Saggi 1974–1998” (1999). 19 maja 2009 roku Magris odbierze w Sejnach nagrodę Człowiek Pogranicza. Z tej okazji w Polsce ukazuje się kolejna powieść Magrisa – „Domysły na temat pewnej szabli” (Pogranicze), oraz dwa tomy esejów – „Itaka i dalej” (Pogranicze) i „Podróż bez końca” (Zeszyty Literackie).

„Domysły na temat pewnej szabli” zostały napisane w formie pierwszoosobowej relacji. Narratorem jest stary zakonnik (być może postać prawdziwa, być może alter ego autora, a najprawdopodobniej jedno i drugie). Z listu, który pisze do niejakiego don Maria, dowiadujemy się, że w 1944 roku przyjechał do Karnii, aby nakłonić Kozaków do zaprzestania aktów przemocy wobec miejscowej ludności. Jednak nie ten krótki epizod sprzed pół wieku najbardziej zajmuje narratora. Przywoływanie wspomnień, które na początku było służącą rozrywce „zabawą z pamięcią”, zmienia się u niego w obsesję. Dąży do odtworzenia wszystkich szczegółów tamtych chwil z uporem, „jakby te wydarzenia, które wtargnęły w moje życie tylko na dziewięć dni, zawierały w sobie moją najprawdziwszą historię i odbijały ją niczym lustro”.

Dla Magrisa fakty są mniej istotne niż potężne mity, którymi obrastają. „Nie poszukuję prawdy, lecz powodów i wyjaśnień przeinaczania prawdy”, deklaruje narrator. Badanie sposobów, w jaki postrzegamy i zniekształcamy przeszłość, więcej mówi o nas samych, niż mozolne próby dotarcia do prawdy. Prowadzone przez zakonnika śledztwo staje się dla Magrisa pretekstem do zagłębienia się w pełną niedomówień historię okupacji Karnii i jej tragicznego zakończenia.

Spoglądanie w przeszłość fascynuje pisarza od zawsze. „Domysły na temat pewnej szabli” są poświęcone odkrywaniu zaginionych widm i śladów. Prozę Magrisa charakteryzuje ciągłe trwanie na granicy przeszłości i teraźniejszości. To zaś prowadzi do melancholii. Przykładając dużą wagę do konkretu, pisarz konstruuje swoją opowieść z mieszaniny faktów i fantazji.

Claudio Magris, „Domysły na temat pewnej
szabli”
. Przeł. Joanna Ugniewska, Pogranicze,
Sejny, 88 stron, w księgarniach od 18 maja 2009
Magris napisał „Domysły na temat pewnej szabli” w latach osiemdziesiątych. Książka była jego pierwszą powieścią po wielu tomach esejów, co jedynie pozwala dostrzec niezmienność podejmowanych przez niego tematów. Uwaga pisarza zwraca się ku losom jednostki uwikłanej w historię minionego wieku. W tej książce najbardziej zajmuje go niejednoznaczna postać „atamana błędnych rycerzy” Krasnowa. Wiążąc nadzieję na państwo kozackie ze zbrodniczym niemieckim reżimem, generał zmienił marzenie o wolności w jego karykaturę. Magris pokazuje ironię losu, który kpi sobie z ludzkich planów i rojeń. Powieść chwilami zmienia się nawet w powieść kryminalną. Jest w niej zbrodnia, zdrada i tajemnica, o której przypomina pociemniała i wygięta rękojeść starej kozackiej szabli.

„Zawsze jesteśmy okrutni, nawet jeśli mamy dobre serce, kiedy nie potrafimy widzieć dalej niż nasze bezpośrednie otoczenie i myśleć w liczbie mnogiej (…) nie potrafimy wyobrazić sobie naprawdę, że istnieją również inne istoty z krwi i kości (…) równie rzeczywiste jak my i jak ci, którym podajemy rękę” – mówi zakonnik, zastanawiając się nad tym, co doprowadziło tak wielu ludzi do faszyzmu. Magris w swojej twórczości od lat ukazuje to niebezpieczeństwo. Wytrwałość w głoszeniu tolerancji i upominaniu się o zapomnianą przeszłość Europy Środkowej docenili założyciele sejneńskiej Fundacji Pogranicze, przyznając pisarzowi tytuł „Człowieka Pogranicza”.