Route 46
fot. Elisa Greco / Flickr CC

Route 46

Łukasz Najder

Skład sunący trasą 46 jest włączonym radyjkiem z audycją, w której czytają Masłowską. Dzieją się tu prawdziwe bernhardy, wyprawiają gombrowicze, rodzima szkoła reportażu i wczesny Kieślowski

Jeszcze 3 minuty czytania

Linia 46 – legendarna, kultowa. Linia 46 – najdłuższa linia tramwajowa w Polsce, druga pod tym względem w Europie i na świecie (za rekordzistką – belgijską Kusttram), nerw łączący trzy miasta: Łódź, Zgierz i Ozorków, istotny kanał komunikacyjny, którym każdego dnia transportuje się ludzi, udomowione zwierzęta i dobra, fascynujący, potrzebny relikt, statek widmo kursujący uparcie po niegościnnym morzu aglomeracji łódzkiej. Szeherezada na szynach.

Początki 46 sięgają lat 20. minionego wieku. Z Łodzi do Ozorkowa i z Ozorkowa do Łodzi – przez Zgierz – można się dostać tramwajem od 9 kwietnia 1922 roku. Również i inne jej osiągi i walory są okazałe – blisko 30 kilometrów długości i 95 minut których potrzeba, by je pokonać. Lecz to nie o ów imponujący dystans chodzi, nie o te bite półtorej godziny jazdy, które dzielą krańcówkę Zdrowie (Łódź) od krańcówki Cegielniana (Ozorków), nie o jakiekolwiek palmy pierwszeństwa, dziewięćdziesięcioletnią tradycję, wątpliwy, ulotny splendor, aurę działającego wciąż antyku.

Bo 46 to – przynajmniej dla mnie – rodzaj głębokiego estetycznego przeżycia, doświadczenie i dzika przygoda. Jest 46 znakomitym eksperymentem socjologicznym, podczas trwania którego zaobserwować można wpływ takich czynników jak kryzys i Polska na przedstawicieli gatunku homo sapiens, jest najlepszą opowieścią o tym kraju, jaką można sobie zamówić w zamian za parę złotych i parę kwadransów własnego lajfu, dołującym, triphopowym kawałkiem o jego zapuszczonym centrum, otłuszczonym, bijącym coraz słabiej sercu ojczyzny. 46 jest włączonym radyjkiem z audycją, w której czytają Masłowską – przestrzenią żyzną w sytuacje i afery, dzieją się bowiem tutaj prawdziwe bernhardy, wyprawiają gombrowicze, skręcają kerety, rodzima szkoła reportażu i wczesny Krzysztof Kieślowski. To nieustająca aktualizacja polszczyzny – transmisja języka, którego nie usłyszycie w tefałenowskim serialu, w reklamie, w najlepszych kościołach. Robi 46 i za rozsadnik newsów i sensacji. Dzięki podróży 46 można się dowiedzieć, kto zorganizował Smoleńsk, gdzie są korzystne promocje odzieży i nabiału, czyim lennikiem jest Tusk, czemu wciąż dodają nam czegoś do wody. Nic tylko siąść i wyłapywać dla siebie te samorodki, te wtórne surowce.

fot. HuBar / Wikimedia Commons (CC BY-SA 2.5)

Z pewnością jest w tym rejonie – i przede wszystkim w samej Łodzi – wiele innych i, na pozór, ciekawszych atrakcji. Są cenne zabytki, są futurystyczne obiekty ze szkła i odważne inwestycje światłych władz, spośród których to dzieł i rozrywek wymienić należy rozległe nekropolie kilku nacji, zerodowane pomniki secesji i hojnego dziewiętnastowiecznego kapitalizmu, kamienice, kwartały kamienic, wydane dostojnej rujnacji, suburbia, na których leniwie gotuje się bunt, stare miejscówki Romka Polańskiego, anulowane studia Davida Lyncha, pałace i fabryki Królów Bawełny przerabiane dzisiaj na pałace i fabryki Królów Popeliny, Cesarzy Konsumpcji i Seriali, niebezpieczne zaułki w śródmieściu, gdzie straszą i szczerzą wampirze kły umarli przed stuleciem lodzermensche.

Używam regularnie 46 od 4 lat, co oznacza kilkaset kursów i kilkaset godzin spędzonych w rozwibrowanych, wyłożonych sklejką i drewnem kadłubach któregoś z modeli poniemieckich düwagów, tych olśniewająco pięknych kanciastych landar wprost ze steampunkowej powieści, landar pomalowanych w rewolucyjne oranże i na żółto, które suną z majestatyczną ostrożnością i stają z trudem, z przenikliwym zgrzytem. 4 lata długiej, czujnej wachty.

Ozorków – tonący we mgłach i mitach hiperborejski kraniec linii 46, cypel widzialnego świata. To miasteczko pustki i duchów – wymarłe ulice i place niczym po przejściu jakiejś skutecznej zarazy, w przededniu totalnej kapitulacji: pootwierane okna, zamknięte na głucho sklepy, pieski i dzieci puszczane luzem, czarne beemki na patrolu, konfesyjne disco polo w tle – do którego należy udać się osobiście, by przekonać się o jego istnieniu.

Z Ozorkowa do Zgierza jedzie się 46 przez typowy polski interior. Wypasione domki klasy średniej i lokalnych przedsiębiorców z niemal identycznymi przydatkami (dmuchany basenik, szpalery jałowców i tuj, kosiarka przed garażem), improwizowane szroty, stacje paliw, bary o wdzięcznych nazwach z domowym żarełkiem i noclegiem, zdelegalizowane zakłady naprawcze, najeżone kopułkami i sztukateriami romskie wille wymalowane w kojące oko pastele, bagienka i ugory, na których harcują bażanty, przemykają sarny, połyskujące w słońcu srebrne silosy, statki kosmiczne Nieziemian cumujące pod zagajnikiem w oczekiwaniu na przegląd techniczny, łąki po horyzont, kapliczki i reklamy, wszędzie reklamy, więźby dachowe, autoholowanie, skup palet. Aleksandria, Słowik, Emilia.

Na skraju Emilii wypalone ruiny zajazdu Emilia, zdewastowane apartamenty, wyschłe spa, teaser Łodzi.

Potem – Zgierz, do którego trasa wiedzie wzdłuż autentycznych lasów, wzdłuż pól, zakorkowanej konwojami tirów i osobówek drogi krajowej nr 91 i podupadłych interesów rolniczo-gastronomicznych.


Za Zgierzem rozpoczyna się powolna rozbiegówka metropolii, to wstęp do niej, introdukcja, w której pojawiają się aktorzy pierwszoplanowi i główne wątki, przybywa więc pasażerów, tematów i rozmów, empetrójek emitujących rap sceny poznańskiej, dzwoniących telefonów, zapachów i powodów do obserwacji i zwady. Jest gęściej, bardziej nerwowo. Już widać, kto korzysta z 46, komu ten tramwaj pasi. Frasobliwi, cuchnący świeżym petem wąsacze, kiperzy Harnasiów i Żubrów, wyniosła i zblazowana młodzież w markowych ciuchach, która wyrusza na poszukiwanie mocnych wrażeń, zakazanych uciech, adresatów emocji, nobliwe pańcie, proletariat, sekretariat, prekariat, emeryci z problemami, reprezentanci kultury kreszowej, zjarane solarką na radykalny mahoń Andżeliki i Klaudie – te uszczęśliwione sobą klony: odzież sportowa, dyskretny piercing, wieloznaczny makijaż – otyli wielbiciele fantasy z głową w Martinie, w Sapkowskim, matki z wózkami, w których bredzą ich wersje 2.0, wytatuowane typy z branży CHWDP, zakapturzeni goście mantrujący pod nosem strofy huczące im w słuchawkach, panny z kotami w kontenerkach, hodowcy amstaffów i pit bulli albinosów, wymieniający się komplementami i mlaskami zakochani, udane małżeństwa w średnim wieku i ja.

Na zewnątrz trwa nadal centralna Polska, kiepska architektura, dotkliwy amatorski outdoor, Helenówek, tereny zielone.

Już Łódź. Czuć miastem, tym niegdyś żyjącym wokół milionem. Entropia i recesja dotarły jednak i tu. Nieuporządkowane składy materiałów, rozgrzebane budowy, myjki, na których parkują białe od piany auta, wyglądające jak auta białe od popiołu, od dawnego pożaru, ogrodzone siatką parcele, na których kłębią się metrowe chwasty, rajskie minidżungle bez drapieżników, pewne, dwupiętrowe inwestycje z poprzedniej epoki opatrzone dzisiaj piętnem: „sprzedam lub wynajmę”, wieże blokowisk, serwisy, dilerzy, ekrany akustyczne, na których wyświetlane są nastroje społeczne: „ACTA – koniec wolności”, „Fuck praca”. Radogoszcz, Rynek Bałucki, Ghetto Litzmannstadt, Stare Miasto, Nowy Bronx.

Łódź mówi – na murach w Łodzi: antysemityzm i miłość, Love i Jude. Plac Kościelny, parkingi, osprejowane pustostany, sejmiki karków na rogach, biznesy i drobny barter w bramach, improwizowane faktorie, w których sprzedaje się krajowcom bieliznę w rozmiarach nietypowych, dwudziestoczterogodzinny handel alkoholem, chińszczyzna na wynos, Biedronki i banki. „Wyprzedaż marynarek”, „leczenie włosów”, „Bar Mad Dog”, „Zofia – Chemia”. Barwy klubowe i klubowe totemy: „Hools” i „1910”. Park Śledzia, w którym godnie błąkają się tegoroczne pary, starzy mężczyźni tną w szachy i damkę figurami z kapsli, nastolatki płci obojga wyszukują na sobie gruczołów, łykają piwo, spalają mentole i marię. Wreszcie – przystanek przed placem Wolności, prawie koniec rejsu, jego finalne przesilenie. Ten, kto tu wysiada, wysiada, by pójść na Piotrkowską, do Manufaktury, włączyć się w wielkomiejską rzeczywistość, w ciąg przyjemności i transakcji, w trudną postnowoczesność III RP.

Na placu Wolności gniazdują za dnia bezdomni, to osobne plemię wędrowców i zbieraczy, wydobywców aluminium, psiarzy, profesjonalnych konsumentów etanolu i doła, ten rodzaj nijaki, w który zmutowały pozostałe. Wyniszczeni, nieszczęśliwi, przerażeni, otorbieni reklamówkami i złomem. Niektórzy z nich wcześniej byli kobietami. 46 przecina ich rewir, mija ratusz, kościół pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego o fasadzie jak przetartej drucianą szczotą, i wtacza się w ulicę Legionów, złą zazwyczaj ulicę. Tkanka miejska zżarta przez liszaj i samookaleczenia, snujący się trendsetterzy dresów, konkretna faza zalegająca w powietrzu, kiepskie profile w oknach, szyld z napisem „CENTRUM DROBIU”, po drugiej stronie, Krokodylek czynny do 23, chodniki bogate w śmieci i gnój. Lecz i ta Legionów z czasem łagodnieje, przechodzi w nudną, bezpieczną arterię, staje się Konstantynowską, zieleń parkowa i rowery. Później – ostatnia prosta, czyli zoo i Zdrowie.

Na tej krańcówce pośród drzew można nie wysiadać, można poczekać w środku, motorniczemu to jest ganz egal i luz, on ma swoją przerwę, swojego fajka i sutą kanapkę od żony. Gra Eska. Kiedy doje i dopali, da się całą sprawę zacząć od początku, wrócić z tymi, co również wracają, podnieceni, wstawieni, śnięci, zaspokojeni, pojechać cztery sześć, dokąd poniosą tory, cichym wieczorem, pod wiatr, przez naszą macierz – łódzką ziemię wyobracaną, trzeciorzędne Las Vegas, ściemnioną Krainę Oz.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.