ROZMOWY Z TŁUMACZAMI

„Spotkanie Węgrów z prozą Máraiego – choć żywiołowe i emocjonalne – odbyło się dopiero w trzecim pokoleniu” – rozmowa z tłumaczką

Na podstawie powieści Couto i Ondjakiego czytelnik może odnieść mylne wrażenie, że poziom pisarzy luzoafrykańskich jest wysoki, a dziedzictwo kontynentu cudownie procentuje w literaturze

„Tą literaturą rządzi hiszpański tryb subjuntivo, żaden inny język europejski nie pozwala na takie cieniowanie możliwości” – rozmowa tłumaczy hiszpańskiego pisarza

„Wojna powietrzna i literatura” to książka ze śladami wielkiej swady narracyjnej, ale summa summarum niedobra

Nie czytam wcześniej książek, które mam tłumaczyć. Praca na nieznanym terenie sprawia mi większą frajdę, lubię być zwodzony albo uwodzony przez autora niczym zwyczajny czytelnik

Tłumaczenie z chińskiego jest trudne, też dlatego, że orzeczenie często znajduje się na końcu – więc trzeba najpierw przebrnąć przez kilka linijek opisu gdzie, jak i kiedy, by dopiero na sam koniec dowiedzieć się, kto właściwie i co

„Wszyscy rozmawiają o pieniądzach, ale mało kto pyta, po co w ogóle są tłumacze i co by się stało, gdyby 80 procent jutro teleportowało się na Tytana badać morza metanu. Może nic wielkiego” – rozmowa z tłumaczem Susan Sontag

Nigdy nie tłumaczyłem polskiego autora, który byłby heteroseksualnym mężczyzną. Przekładałem Gombrowicza i Witkowskiego, a także poetki. Ale to nie są decyzje ideologiczne. Po prostu szukam w tekście wrażliwości, która do mnie przemawia

„Wydałem 200 egzemplarzy. Redakcję zrobiła moja córka, zakładkę i mapę – syn, a opracowaniem graficznym zajęła się jego dziewczyna” – rozmowa z autorem nagrodzonego przekładu chilijskiej epopei narodowej

Największą trudność w tłumaczeniu z czeskiego na polski sprawiają fałszywi przyjaciele, czyli słowa, które brzmią podobnie, a znaczą co innego. Bliskość naszych języków jest dla tłumacza strasznie niebezpieczna

Po słoweńsku tłumacz to przewodnik, prevajalec – ktoś, kto prevaja, czyli przenosi istotę dzieła. To nigdy nie jest creatio ex nihilo – autor i tłumacz pomagają tylko osiągnąć pełnię czemuś, co już istnieje

Colette zdawała sobie sprawę z siły oddziaływania obrazu, żyła w czasach pierwszej rewolucji medialnej. Znała się też na reklamie, pojawiły się lody „Klaudyna”, balsam, perfumy, skarpetki, a nawet papierosy sygnowane imieniem bohaterki cyklu

Kiedy tłumaczę utwory Cabrégo z katalońskiego, zakładam cały warsztat dodatkowych dokumentów. Tak powstał na przykład plik „spodnie”. Temat może nie jest tak skomplikowany jak „skrzypce”, ale też ma swoje zagwozdki

Ostatecznie tłumacz pracuje sam, to jasne, ale dobrze jeśli od czasu do czasu wzbudza w sobie wrzawę cudzych głosów, krzyczących, że tu słowo nietrafne, tu rytm zdania się załamuje, a tu zgrzyt

„Jest coś nadprzyrodzonego we władzy, jaką język miewa nad człowiekiem i może lepiej zanadto w to nie wnikać – i do końca nie ufać, bo potrafi wywieść na manowce” – rozmowa z tłumaczką Jamesa i Bowlesa

Tłumacz nie powinien zbyt szybko rozumieć. Zawsze warto często i dużo sprawdzać – najłatwiej popełnia się błędy, tłumacząc to, co wydaje się oczywiste. Przydaje się odrobina niepewności

Być może tłumacze literaccy są ostatnimi prawdziwymi filologami na świecie. Kiedy tłumaczę, całkiem staroświecko pytam o intencję autora, bo ją muszę oddać w przekładzie

W mojej katedrze na Harvardzie zakładano, że na zajęcia o literaturze francuskiej przynosi się ze sobą oryginał. Dzisiaj może być na nich ktoś z Chin, kto posługuje się czterema innymi językami, ale nie francuskim. Nie istnieje wspólny zestaw języków

Trzy lata temu ekspert od literatury światowej z „The Independent” ogłosił, że odkrył genialnego młodego polskiego pisarza. W ręku trzymał „Duklę” Stasiuka

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że jej książki są pisane językiem prostym, więc i nietrudnym do przekładu. Ale ta prostota jest podporządkowana ścisłym regułom – rozmowa z tłumaczką Astrid Lindgren

Alice Munro to takie liryczne pochwały banalnego życia, jakie kulturalny mieszczanin lubi poczytać na łamach „New Yorkera”. Polska literatura o wiele lepiej poradziła sobie z kompleksem niższości. Zawsze chciałem ją tłumaczyć

„Miałam problem z żarówkami. Nie mogłam dojść, co oznaczają te ukraińskie terminy. A to były nasze jarzeniówki, które po ukraińsku nazywają się kosmicznie” – rozmowa z tłumaczką Oksany Zabużko

Wielu książek nie chciałem tłumaczyć, żeby nie spędzać w świecie wyobraźni ich autorów długich miesięcy. Coetzee jest moim pisarzem, ale z przykrością wchodzę w jego szary, bezkrwisty świat

Nie wiem, czy zdołałbym stworzyć przekład, który odpowiadałby mojej wiedzy o Larkinie czy Eliocie. Zbyt głębokie osadzenie w twórczości autora bywa paraliżujące. Podobnie jak brak dystansu. Miłość i przekład się wykluczają

Dzieje „Rękopisu znalezionego w Saragossie” były równie niezwykłe na etapie powstawania, jak i wydań – rozmowa z autorką nowego przekładu

„Chciał, żeby świat był sprawiedliwy, przynajmniej ten dyskowy. I uważał, że ludzie są zasadniczo dobrzy” – rozmowa z tłumaczem Terry’ego Pratchetta

Niektórzy upajają się zapachem wina czy sera, a dla mnie najbardziej czarodziejski jest zapach smaru z mikroskopu. Później tak działał na mnie zapach dobrze przesmarowanej maszyny do pisania

Alain Mabanckou pytany, czy ma problemy z językiem francuskim, odpowiada: „To język francuski ma problemy ze mną”. W „Kielonku” czy „Zwierzeniach jeżozwierza” jedynym znakiem przestankowym jest przecinek

Słyszałam o tłumaczce, która chciała się spotkać z Bernhardem i czekała na niego w jego kawiarni. Gdy się pojawił, napisała na serwetce, kim jest i że chciałaby chwilę porozmawiać. Podobno zmiął serwetkę i wyszedł

Istnieje mityczne wyobrażenie „literackiej polszczyzny”, przenoszone jak olimpijski płomień przez pokolenia, i choćby oryginał był napisany najczarniejszym slangiem, po polsku bohaterowie będą mówić ładnie i gładko, czasem jak się zdenerwują, to powiedzą „o kurde!”

Pracuję nad kilkoma książkami równocześnie, tu Andersen, tam poezja współczesna, tam znów książki dla dzieci – jeśli natknę się na taką, która mnie zachwyci. Leżą w komputerze i dojrzewają. Mam w sobie wielką zachłanność na przekładową pracę

Flaubert był mieszczuchem i dobrze czuł się w mieszczańskim ciepełku. Ale ganił się za to i w ramach swoich konserwatywnych przekonań wybrał jednak własną, osobną drogę. Boy ma rację, pisarz uciekał w sztukę przez wielkie „S”, do której miał bałwochwalczy stosunek

Roald Dahl był heretykiem, wyprzedził epokę i przełamał konwencję pisania dla dzieci. Potrafił ukazać tępotę i okrucieństwo dorosłych. Wiedział, jak szokować, przerażać i rozśmieszać – rozmowa z tłumaczką biografii angielskiego pisarza

W Syrii wszyscy funkcjonują w ciagłym poczuciu zagrożenia, wiedząc, że ramy ich życia wytyczają niewidzialne czerwone linie, których nie wolno przekraczać – mówi syryjski tłumacz i działacz społeczny

Ece Temelkuran wiele uwagi poświęca ludziom pokrzywdzonym przez wojny, rewolucje i zmiany polityczne. To raczej nie wojna, ale właśnie ci, którzy najbardziej na niej cierpią, są dla niej punktem odniesienia – mówi tłumaczka tureckiej pisarki

Tłumaczenie Agnona daje radość i przedziwnie uspokaja. Człowiek jest sam na sam z hebrajskim tekstem. To bardzo kojące. No bo reszta, wiadomo: bolą oczy, boli kręgosłup, boli tyłek, bolą zęby od landrynek, w żołądku chlupie kawa – mówi tłumacz „Przypowieści o skrybie”

Ciekawe, że słowo „Polska” pojawia się tak często we współczesnej literaturze polskiej. We francuskiej „Francja” pojawia się znacznie rzadziej i to na przykład w postaci zjedzonego rano croissanta albo wypitej na szybko kawy

O co chodzi w całej tej edytorsko-przekładowej zabawie? O trudną miłość do trudnych tekstów, o umiejętność zarażenia tą miłością innych – mówi sekretarz redakcji „Literatury na Świecie”, tłumacz „Alfreda i Ginewry” Jamesa Schuylera

Larkin bezlitośnie obiera nas z fałszywych mitów i przekonań – dlatego był niekiedy atakowany przez tych, którzy wolą dostarczać czytelnikom leków przeciwbólowych – mówi tłumacz „Zimowego królestwa”

Zawsze widzę w czytelniku przekładu osobę o niepełnej sprawności, bo niezdolną do zapoznania się z oryginałem. Indywidualne dopasowanie protezy jest niemożliwe, ale staram się, żeby chociaż nie sprawiała bólu – mówi tłumacz „Długiego marszu w połowie meczu” Bena Fountaina

„Jedna księżycowa noc” Pricharda kryje w sobie tyle sensów i tajemnic, że nad przekładem można by pracować całe życie. Obawiam się, że za kilka lat będę z niego bardzo niezadowolona – mówi autorka pierwszego tłumaczenia walijskiej powieści na polski

Nie ma znaczenia, jakie kursy ukończymy, po prostu trzeba robić swoje. Tłumaczenia można się oczywiście uczyć, ale nauczyć się można tylko poprzez praktykę. Zgłębiając teorie, w najlepszym razie zostaniemy teoretykami przekładu – mówi tłumacz Cervantesa i Pessoi

Język jest żywiołem generującym różne znaczenia i przeważnie wysławiającym coś, o czym autor sam do pewnego stopnia nie wie. Wiersze wiedzą więcej od autorów, są mądrzejsze od własnych twórców – mówi tłumaczka literatury polskiej na niemiecki

„Przejdź do historii” Linn Hansén to tom, który wypruwa flaki z ładnie poukładanego podręcznika do historii i układa je zupełnie inaczej. A raczej zgniata historię w kulkę i rzuca nam ją między oczy – mówi autorka polskiego przekładu

Finowie są raczej dumni ze swojej inności językowej i fenomenalnie skuteczni w promowaniu swojego języka i kultury za granicą, choć akurat z Polską mają trochę pod górkę – mówi tłumacz i wydawca literatury fińskiej

Nie trzeba było mieć żadnego rozeznania rynku. Trzeba było wydawać, co podleci, wszystko się sprzedawało w ogromnych nakładach – o rynku książki na początku lat 90. opowiada redaktor naczelna legendarnego wydawnictwa Phantom Press

Dla tłumacza nie ma klasyków i współczesnych, są tylko dobrze albo niedobrze napisane zdania – mówi autor ponad pięćdziesięciu przekładów literatury polskiej na język węgierski

„Budowniczy ruin” Herberta Rosendorfera okazał się pionowym startem w niemieckiej literaturze końca lat 60. – oto nieznany nikomu trzydziestopięciolatek zaszokował wszystkich rozbudowaną szkatułkową powieścią, w której roi się od przezabawnych erudycyjnych ekskursów

Lubię czuć opór materiału, lubię, jak praca nie idzie mi zbyt gładko. Dlatego niezmiernie cieszę się z Wallace’a, to najtrudniejszy pisarz, jakiego w życiu tłumaczyłam

Małe wydawnictwo przypomina laboratorium albo centrum kosmiczne – można sobie pozwolić na poszukiwanie rzadkich pierwiastków, eksperymenty, loty na orbitę – mówi redaktorka naczelna wydawnictwa Karakter

Przedstawiono mi „Siódmą funkcję języka” Bineta jako kryminał. No to ja na to jak na lato. Marzyłem, żeby po „Martwych duszach” przetłumaczyć jakąś normalną powieść. Trafiłem z deszczu pod rynnę

Lubow Jakymczuk pochodzi z Pierwomajska, miasteczka na Donbasie. W swojej poezji dokumentuje gwałty, śmierci, zniszczenia całych miast. Świat dzieciństwa rozpadł się na jej oczach, ale nie ma w niej nienawiści, tylko próba zrozumienia

Oto pojawia się facet z południa. Outsider spod pełnego słońca. Pod przejrzystym niebem inaczej się kształtuje spojrzenie na świat niż w zamglonej północnej Francji – rozmawiamy z tłumaczami dwóch nowych przekładów Camusa

Elizabeth Bishop nie jest seryjną morderczynią mrzonek, fikcji, pragnień i pobożnych życzeń. Chciałaby w miarę dostępnych możliwości dobrze się czuć, a lubiąc życie, lubi przekornie fantazjować

Warto zajrzeć przez ramię tłumaczom, którzy wykonują naprawdę barwną pracę. Ten, kto to przeczyta, po prostu zrozumie, na czym ona polega: zarówno w sensie procesu twórczego, jak i realiów praktycznych  – mówią twórcy komiksu o przekładzie

„Ostępy nocy” Djuny Barnes to powieść zupełnie szalona, miejscami jadowicie ironiczna, miejscami osobliwie wzniosła, a przy tym jakoś heroicznie wsobna, kolczasta, wolna od troski o to, czy się komukolwiek spodoba

Tomaž Šalamun był słoweńskim Allenem Ginsbergiem występującym w teledysku Boba Dylana, a w jakiejś mierze może i samym Bobem Dylanem, tyle że bez gitary i harmonijki. Jego wpływ na pokolenie obecnych trzydziesto- i czterdziestolatków piszących poezję w Polsce był ogromny

W utworach, które sam przełożyłem, starałem się pokazać, że Lorca wcale nie jest taki słodki i natchniony – rozmowa z tłumaczem

Kiedy zajechaliśmy pod księgarnię Czytelnika na spotkanie autorskie, kłębił się tam potworny tłum. Milicja kierowała ruchem, kolejka sięgała aż do ulicy Prusa. Kosiński spytał: „To do sklepu mięsnego?”. A to było po „Malowanego ptaka”

Kiedy parę lat temu dostałam ważną niemiecką nagrodę za pracę przekładową, kupiłam samochód, a za resztę pieniędzy, na swoje nieszczęście, założyłam wydawnictwo

Zarażenie śmiercią i przekonanie o jej wszechobecności Ungaretti przyniósł już ze sobą na wojnę. Doświadczenia z frontu były tylko potwierdzeniem przeczuć, które miał jako bardzo młody chłopak

Odbiłam się od kilku wydawnictw, słysząc, że choć książka Stiepanowej „Pamięci pamięci” „zapowiada się ciekawie”, jest zbyt trudna na polski rynek – rozmowa z tłumaczką

Kilka lat pracy nad norweskimi sagami nauczyło mnie, że nie można lekceważyć nawet najprostszego pozornie oryginału. I że jedynym kryterium oceny literackiej jakości jest horyzont oczekiwań czytelnika

Wygibasy językowe odwracają czasem uwagę od  braków innego rodzaju, ale i tak mnie to bardziej interesuje niż smutna, przytomna rzeczowość większości tego, co nazywamy dziś literaturą – rozmowa z tłumaczem

Prawdziwa zabawa w przekład zaczyna się wtedy, gdy trzeba dogadać się z polszczyzną, żeby zechciała zrobić to, co nam po głowie chodzi, ale jednocześnie dogadać się ze sobą w sprawie: co ja tu w istocie czytam

Arthur Machen wiedział, że tego, co niesamowite, nie trzeba pokazywać. Bohaterowie jego książek często wyruszają na poszukiwanie niesamowitości, które czają się wśród walijskich wzgórz, i ślad się po nich urywa. Nie da się dotknąć tajemnicy bez kary

Dla niektórych przeszłość jest tak dokuczliwie bolesna, że wciąż muszą opowiadać ją od nowa. Ważne, aby literatura obolałych narodów dostała swoją szansę na przekład – mówią tłumacze poezji bośniackiej i czarnogórskiej

Kłóciłem się z redaktorką o każde zdanie. „Po polsku tak się nie mówi” – krzyczała, a ja odpowiadałem: „Po hiszpańsku też się tak nie mówi”. Przecież u Borgesa każde zdanie ma być dla czytelnika zaskoczeniem. Straszne awantury z tego były

Nie wiem, czy większość moich czytelników już się urodziła. Może Ślązacy będą to masowo czytać za osiemdziesiąt lat? Jeżeli się rozpłyniemy w polskości, to dobrze, żeby chociaż te przekłady zostały w bibliotekach, żeby coś po nas zostało, gdy my już przeminiemy

Lubię tłumaczyć literaturę młodzieżową, bo częściej niż ta skierowana do innych odbiorców jest bezpretensjonalna, zabawna, daje pole do popisu w dialogach. Wiele z najwybitniejszych dzieł światowej literatury powstało dla dzieci i młodzieży

Chcę w literaturze absolutnie wszystkiego. W „Shuggiem Bainie” Douglas Stuart wiele mi z tego daje: emocje, języki. I robi takie rzeczy z dialogami, że warto było poświęcić na to pół roku – mówi tłumacz powieści

Żeby uniknąć zasypania pod lawiną lektur, pracę nad nowym przekładem „Ulissesa” rozłożyłem sobie na siedem lat

Niektórzy czytelnicy woleliby, żeby było może mniej prawdziwie, a bardziej „ładnie”, ale nie dam im tej satysfakcji – mówi autor nowego przekładu „Boskiej Komedii”

W postawie moich bohaterek odnajdowałem potwierdzenie, że w tym fachu trzeba być hardkorowcem. Autodestrukcyjnie umacniałem się w poczuciu, że to jest właściwy etos pracy tłumacza: tłumaczyć książki wybitne i żreć kamienie – mówi autor „Trzech tłumaczek”

Dwóch recenzentów nazwało przekład „Mambo Dżambo” Ishmaela Reeda brawurowym. Sprawia mi to masochistyczną przyjemność, bo oznacza, że odbiorca nie wyczuł morderczej pracy, którą w to włożyłam – mówi tłumaczka literatury afrofuturystycznej

Rolą tłumaczek i tłumaczy jest głębokie ćwiczenie się w empatii, a nasza odpowiedzialność polega też na tym, by dobrze i uczciwie oddawać inne głosy i języki