LITERATURA OD KUCHNI:
Idiotyzm doskonałości

Bogusław Deptuła

Gdy do Krakowa zjeżdżał z Kalifornii Czesław Miłosz, Wisława Szymborska przygotowywała swoje popisowe danie: zawijane zrazy wołowe z kaszą gryczaną, podawane zawsze z zimną wódką, bo noblista wina nie pijał

Jeszcze 2 minuty czytania

„Ona wielokroć naga, dośrodkowa fuga, echo złożone w chór, najnadobniejszy brzuch świata, byt niesprzeczny…”. O kim/czym mowa? Tym razem o cebuli.

Od pierwszej lektury, przed wielu już laty, wiersz Wisławy Szymborskiej „Cebula” pozostawał jednym z moich ulubionych w dorobku przyszłej noblistki. Ona sama chyba też go lubi, bo dość często czytywała go na swoich autorskich spotkaniach. Nie inaczej było na tym, na którym miałem przyjemność być.

Po raz kolejny dokonamy w naszej literackiej kuchni pewnego formalnego nadużycia, czyli zajmiemy się półproduktem.

rys. Malwina KonopackaCebuli w postaci czystej, na wskroś cebulicznej, nie spożywam. Nazbyt razi mnie w swej smakowej bezpośredniości i cebulastym zdecydowaniu. Jest to z pewnością sąd dla wielu jej miłośników wysoce krzywdzący, niesprawiedliwy, a może i wręcz arogancki. Trudno, dla mnie tak właśnie jest, mimo czynionych przez lata licznych wysiłków i prób, by spożywać cebulę w postaci najbardziej cebulicznej – czyli na surowo. Staram się tego unikać, z szacunku dla dobrego samopoczucia i w trosce o narządy wewnętrzne, które z najwyższym trudem radzą sobie nawet z przetworzoną postacią tego arcywarzywa.

Przyznajmy bowiem: jest cebula (po ziemniaku) warzywem ponad wszelką wątpliwość najpopularniejszym, obecnym na wszystkich kontynentach i we wszystkich kuchniach świata. Podstawą wielu potraw, zup, sosów, dań bardziej skomplikowanych. Ale bywa też znakomitą solistką na stole, jako przystawka, warzywny dodatek do dań czy podstawowy składnik na przykład słonych ciast.

By jednak zacząć jak należy, trzeba przytoczyć cebulowe arcydzieło arcypoetki Szymborskiej, zawarte w tomie „Wielka liczba” (1976).

Cebula

Co innego cebula.
Ona nie ma wnętrzności.
Jest sobą na wskroś cebula
do stopnia cebuliczności.
Cebulasta na zewnątrz,
cebulowa do rdzenia
mogłaby wejrzeć w siebie
cebula bez przerażenia.

W nas obczyzna i dzikość
ledwie skórą przykryta,
inferno w nas interny,
anatomia gwałtowna,
a w cebuli cebula,
nie pokrętne jelita.
Ona wielokroć naga,
do głębi itympodobna.

Byt niesprzeczny cebula,
udany cebula twór.
W jednej po prostu druga,
w większej mniejsza zawarta,
a w następnej kolejna,
czyli trzecia i czwarta.
Dośrodkowa fuga.
Echo złożone w chór.

Cebula, to ja rozumiem:
najnadobniejszy brzuch świata.
Sam się aureolami
na własną chwałę oplata.
W nas – tłuszcze, nerwy, żyły,
śluzy i sekretności.
I jest nam odmówiony
idiotyzm doskonałości.

Ależ to jest rozprawa! Najpierw mamy wrażenie, że oto spotkaliśmy ideał, chodzącą doskonałość, tautologię ostatecznie tautologiczną. Byt ponad wszelkie inne byty dopięty i zorganizowany, który „Sam się aureolami/ na własną chwałę oplata”. I cóż tu więcej chcieć, pokłony bić i podziwiać, że taki idealny i wewnętrznie niesprzeczny. Aż tu na koniec fraza, która wszystko burzy i z tego stanu bezpieczeństwa nas wyrywa, bo nagle okazuje się, że powtarzalność jest „idiotyzmem doskonałości”. Choć wewnętrznie nieuporządkowani, jesteśmy jednak od cebuli ciekawsi.

Świat ludzi lubi i wciąż próbuje ujednoliceń, porządków, perfekcji. Jak choćby na wojskowych defiladach czy w baletowych sekwencjach, które z iluś mają dać jeden jednolity ludzki twór. Nieźle od cebuli zacząć, a na istocie ludzkiego gatunku skończyć. I zaraz do głowy przychodzi jedyny w swoim rodzaju esej Leszka Kołakowskiego „Pochwała niekonsekwencji” (1958), bo właśnie tym zdaje się być w istocie wiersz Szymborskiej.

I jak tu teraz z półki z filozofią przeskoczyć do kuchni, ba, wręcz do gotowania? W moim przypadku to nieuchronne – choć jeszcze nie trzymam książek w kuchni, to wszystko ze wszystkim się już wymieszało i wszystko wszędzie u mnie znaleźć można.

Wisława Szymborska, „Wielka liczba”,
Czytelnik, Warszawa 1976, 44 strony
Chcąc sobie, ale i czytelnikom przybliżyć kulinarne upodobania Wisławy noblistki, zapytałem jej sekretarza, poetę i tłumacza, Michała Rusinka, jak to wygląda. Przyznał na wstępie, że talenty nie rozłożyły się równo. Starsza siostra poetki, Nawoja, jest gospodynią. Ewa Lipska tak o tym mówi: „Życie Wisełki jest kameralne. Ona żyje tak, żeby mieć czas na pisanie wierszy, na wycinanie, na te swoje gry i zabawy. Dla niej ważne jest to, że ma pojechać do siostry na obiad, zabrać słoiki. Zresztą od Nawoi nigdy nie wychodzi się z pustymi rękami. Często podwoziliśmy Wisławę samochodem, i trasa z Chocimskiej na Radziwiłłowską podzwania mi wciąż dźwiękiem słoików. Nawoja to wspaniały i niedościgły wzór dawnej gospodyni: śledziki i marynowane grzybki, flaczki… Ona otwiera wspomnienia z dzieciństwa o przepastnych spiżarniach”.

Dodatkową zaletą Nawoi jest to, że nie pisze wierszy, o czym przeczytać możemy w „Pochwale siostry”:

A kiedy siostra zaprasza na obiad,
To wiem, że nie w zamiarze czytania mi wierszy.
Jej zupy są wyborne bez premedytacji,
A kawa nie rozlewa się na rękopisy.
(…)
Moja siostra uprawia niezłą prozę mówioną,
a całe jej pisarstwo to widokówki z urlopu.

Jednak, jak przyznaje Rusinek, był w tym wszystkim jeden wielki wyjątek. Gdy do Krakowa zjeżdżał z Kalifornii Czesław Miłosz, Wisława Szymborska przygotowywała nieodmiennie swoje popisowe danie: zawijane zrazy wołowe z kaszą gryczaną, podawane zawsze z zimną wódką, bo noblista wina nie pijał.

Niestety, od śmierci Miłosza poetka zaprzestała przygotowywania zrazów, które – jak przyznaje Rusinek – robione zawsze z wołowej polędwicy, miały swoją siłę oddziaływania. Teraz została jeszcze sałata, w której najistotniejszym elementem są marynowane kurki (może przywożone od siostry…), a także zupy, w tym żurki, oraz świeży szpinak z czosnkiem, na ciepło. Był jeszcze okres wczesnokapitalistycznej fascynacji pizzą dostarczaną do domu, teraz zastąpiony przez dostarczane na różne okazje, zamawiane nieodmienne w jedynym miejscu: boeuf Strogonow i bourginion.

Poetka najbardziej chyba lubi kuchnię włoską, za jej prostotę i bezpretensjonalność. A być może najbardziej smakowało jej na Sycylii, w jakiejś zwykłej oberży, w której usługiwał kelner o urodzie Ala Pacino, ale o paznokciach zdradzających wielodniową żałobę.

Ostatnio, w drodze do Pragi czeskiej, zachwyciły ją szparagi zjedzone w Opolu. Zadeklarowała, że odtąd tylko tam będzie się udawać, by spożywać to wyjątkowe warzywo. Dzięki Rusinkowi wiemy również, że ma słabość do kuchni niemieckiej, a wiedeński sznycel ma czułe miejsce w jej pamięci i żołądku.

Niestety mało wiemy o konsumpcji cebuli. Pamiętając o inspirującej sile wiersza, wrócimy teraz do niej, by podać przepis.

Perłowe cebulki, na jarzynkę

0,5 kg perłowych cebulek lub innych, ale jak najdrobniejszych
1 szklanka białego wina
3 łyżki masła
4 ząbki czosnku
sól, pieprz, ew. cukier do smaku

1. Oczyszczone cebulki wrzucić na gorące masło.
2. Podsmażyć, dodać zmiażdżony czosnek, posolić, popieprzyć.
3. Wlać wino, dusić do miękkości, doprawić, odparować.
4. Podawać jako dodatek do mięs i ryb.

To sposób na zachowanie cebuliczności cebuli, ale także na odnowienie jej nieco monotonnego wizerunku. Pyszna jest także konfitura z czerwonej lub ufarbowanej białej cebuli, duszonej z czerwonym winem i sokiem z czarnych porzeczek. Świetna jako dodatek do wołowej polędwicy lub wieprzowych polędwiczek, w obu przypadkach najlepiej z ziemniaczanym purée.

Anna Bikont, Joanna Szczęsna,„ Wisławy
Szymborskiej pamiątkowe rupiecie,
przyjaciele i sny”
, Prószyński i S-ka, Warszawa
2003, 248 stron
Jak powszechnie wiadomo, Nobel głęboko unieszczęśliwił skromną krakowską poetkę, która bardzo nie lubi publicznych wystąpień ani udzielania wywiadów. Jeden z zaplanowanych wierszy musiała zamienić na noblowskie wystąpienie. Szkoda wiersza? Trochę tak.

Autorki znakomitej opowieści o poetce – Anna Bikont i Joanna Szczęsna – w książce „Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wisławy Szymborskiej” ujawniają sytuację zaraz po noblowskiej nominacji: „Na obiad podają zupę koperkową. W trakcie zupy dzwoni telefon: to Czesław Miłosz z Kalifornii z gratulacjami. Potem do końca pobytu w Zakopanem stale wywoływana do telefonu, nigdy już ciepłej zupy zjeść nie zdąży”.

Zupa koperkowa jest moją ulubioną (bo ja zupy lubię).  Zimna traci wszelkie właściwości. Niestety.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.