Przyjemność teatru
„2118”, reż. Anna Karasińska / Nowy Teatr

6 minut czytania

/ Teatr

Przyjemność teatru

Paweł Soszyński

Dwie wspaniałe ekipy aktorskie dwóch najważniejszych w Warszawie teatrów, dezynwoltura, odklejenie od życia. Zabawa. „Neron” Rubina i „2118” Karasińskiej to wspomnienie o czymś takim, jak przyjemność teatru

Jeszcze 2 minuty czytania

Ostatnio spotkały się w Warszawie dwie premiery: „Neron” Jolanty Janiczak w reżyserii Wiktora Rubina i „2118” Anny Karasińskiej. Obie odbiły się w mojej głowie rykoszetem od przedstawień upamiętniających Marzec '68 roku. Obok przedstawień ważnych i słusznych – nagle te dwa pozbawione pretensji strzały. Ani o polskim faszyzmie, ani o pamięci historycznej czy narodowym kanonie gestów.  Dodać warto, że oba wzięły na warsztat sam temat teatru, konwencji, relacji widz–aktor, i to bez szczególnej ambicji, żeby cokolwiek w tych tematach redefiniować. To bardziej powrót do teatralnej bazy: wyobraźni, atrakcji, żywiołu fikcji, żartu. Bardzo tego w rodzimym teatrze brakowało.

„Neron” z Teatru Powszechnego to jedno z najlepszych przedstawień Rubina – przynajmniej jeśli chodzi o reżyserskie pomysły. Janiczak nieco poskromiła swój nasycony język, mniej tu oszałamiających piętrowych monologów. Mniej orzekania o świecie, dramaturgicznych zagadek i wigoru, który napędza zwykle frazę Janiczak. Skorzystał na tym Rubin, któremu pozostawiono znacznie więcej inscenizacyjnego oddechu. Znajdujemy się na uczcie w Rzymie wydanej przez niesławnego cesarza. W interpretacji Czachora nie jest on szalonym nieudacznikiem, mordercą, groteskowym artystą. Może nawet jest nieco wyblakły, ale też nie jestem do końca przekonany, czy chciałbym jeszcze raz oglądać w tej roli Michała Bajora. Czachor ma w sobie małość, strach, nijakość wybijające Nerona ze sztancy. Zresztą to wcale nie Neron gra tu główne skrzypce. Rubin władzę nad spektaklem oddaje widzom. To oni, taktownie i z wdziękiem angażowani do narracji przez aktorów, skutecznie pracują na ten spektakl. A interakcje między sceną i publicznością wreszcie nie żenują, nie są wymuszone, w czym wielka zasługa aktorskich improwizacji.

O dziwo, to one dają radość, przykuwają uwagę, może dlatego, że nie dążą za wszelką cenę do przekroczenia. Widzowie są partnerami i dzięki temu – chętną do pracy partyturą „Nerona”. Biorą udział w konkursach, w których zjeść mają jak najwięcej płodów (wiadomo, ten Neron!), wygrywają i z przyjemnością korzystają z zaciszy alkowy, gdzie mogą się pieścić z wykonawcą. Pomagają też stworzyć cyrk wypełniony ukrzyżowanymi chrześcijanami. A wszystko to dzieje się bardzo naturalnie. Może aż za bardzo, skoro widz poproszony przez aktorkę o klapsa zagrał na jej tyłku jak na szturm twierdzy.

Jolanta Janiczak, Neron, reż. Wiktor Rubin. Teatr Powszechny w Warszawie, premiera 23 marca 2018Jolanta Janiczak, „Neron”, reż. Wiktor Rubin. Teatr Powszechny w Warszawie, premiera 23 marca 2018W „Neronie” dużo jest nagości tak zwanej „uzasadnionej”. W gruncie rzeczy każdy aktor świeci klejnotami, każda aktorka pokazuje piersi, a Świeżewski prawie prezentuje nam, na czym polega wynalazek kulek analnych. Dla wyobraźni pozostawiono tu niewiele. Mimo to ciężko nazwać spektakl Rubina odważnym. Jak wspomniałem, tej pretensji tu w odświeżający sposób nie ma. Nagość jest lekka, niezobowiązująca, jak kąpiel na golasa w rzece w trakcie ogniska. I, mam wrażenie, właśnie do tego zachęcają publiczność twórcy. Stawiają na sztubacki wybryk, zmysłowe bycie razem, na co pozwala teatr. Wreszcie nie ma tu Polski, w nawias ironii losów wzięty jest zbrodniarz i sprawca. Cieszy podana przez aktora obrana mandarynka. Jest szansa na masaż. A nawet krótką drzemkę pod pierzyną nagiego Świeżewskiego, delikatnie głaszczącego naszą szyję.

Spektakl, grany premierowo podczas piątkowego Czarnego Protestu, zadziałał jak lekarstwo. Na stres walki, maszerowania, liczenia głosów i podpisów. Był wreszcie czymś, co nie wbija nas w fotel, nie zmusza do analizy, nie pozostaje na długo… – co rozumiem tu jako zalety. Bez traum, przekroczeń dostajemy czysty surowiec teatru. I przez chwilę mamy tego szczeniaczka ku swojej egoistycznej radości.

Kilka dni później w Nowym Teatrze najnowszy spektakl pokazała specjalistka od humoru bycia człowiekiem – Anna Karasińska. Znów, spektakl wcale nie zabiera nas w szerokie konteksty kulturowe. Nikogo nie rozlicza, do niczego nie namawia, ociąga się z analizami codzienności. I dobrze mu z tym.

„Neron”, reż. Wiktor Rubin fot. Magda Hueckel

„Jak wyobrażasz sobie teatr za sto lat?” – to pytanie zadane przez kuratora Tomasza Platę otwiera cykl przedstawień, inicjowany przez Karasińską, która naturalnie o tym, czym będzie scena za sto lat, nie ma zielonego pojęcia. W „2118” pojawiają się kosmici, ale i tak najbardziej wzrusza scena z ośmiornicą wyrzuconą na brzeg, błagającą o pomoc. Nie będzie stu lat, jeśli ktoś nie ocali tego stworzenia. Może to i miałkie, ale ekologia, jak każda prawda, ma dość wątłe reprezentacje w słowie. Spektakl Karasińskiej po raz pierwszy wyposażono w scenografię. Zbudowana przez Annę Met srebrzysta bryła hipnotyzuje, drwiąc z futurystycznych oczekiwań widza. Brak grawitacji rozumie się tu metaforycznie, a metafory odgrywa z konsekwentnością drukarki 3D. I wychodzą z tego śmieszne rzeczy. Tak, „2118” to nie jest ani zastrzyk adrenaliny, ani lekcja.

2118, reż. Anna Karasińska. Nowy Teatr, 27 marca 2018„2118”, reż. Anna Karasińska. Nowy Teatr, 27 marca 2018Delikatny spektakl o spadaniu w dół, w krainę skaczących tu i tam robotów, które nie zapowiadają Armagedonu – chyba że w tańcu. Eksperymenty genetyczne w akwarium dla rybek. Nieistotna przebieżka po własnych odruchach bezwarunkowych. I ta srebrna pływająca bryła, która przykuwa uwagę tak, że aktorzy muszą o nią walczyć.

A walczy głównie Dobromir Dymecki. Doskonale czuje świat, w który go wrzucono, pieczołowicie wykonując każdy bezsens. Tak samo świetny jako pole grawitacyjne, ryba, ośmiornica, robot czy marzenie. Tak, Anna Karasińska to piekło dla aplikujących aktorów: pokaż lewą stronę, zatłoczoną windę, dziewiczy rumieniec. Z tego zwykle składają się jej spektakle, które – fakt – są egzaminem dla aktorów.

Dwie wspaniałe ekipy aktorskie dwóch najważniejszych w Warszawie teatrów, dezynwoltura, odklejenie od życia. Zabawa. „Neron” Rubina i „2118” Karasińskiej to wspomnienie o czymś takim, jak przyjemność teatru. W końcu nie można bezustannie o Polsce, traumach, Kordianie. I nie wybawi nas Maria Janion. Robić teatr dla teatru, frajdy, zabawy. I wciąż robić teatr ambitny, niebojący się własnego cienia. Teatr bezwstydny. Rubin i Karasińska to potrafią. 

Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.