OPERA NA EKRANIE (5):
Cyganeria i muzeum

Tomasz Cyz

Pomiędzy inscenizacjami Copleya a Melano nie ma różnicy. Muzealna scenografia, niechęć do interpretacji. I śpiewacy przenoszący na łatwe gesty impulsy z muzyki. Kiedy robią to najwięksi, to coś pięknego. Mimo wszystko

Jeszcze 2 minuty czytania

Od czasu pracy z Mariuszem Trelińskim nad „La Bohème” przed pięciu laty, mam wielką słabość do tej muzyki. Do jej przesadnej emocjonalności, melodramatycznego rozedrgania, także banalnej fabuły i łzawego finału. Poddaję się jak dziecko.

Oglądam wydaną właśnie inscenizację Johna Copleya z londyńskiej Royal Opera House (scenografia Julia Trevelyan Oman), której premiera miała miejsce w lutym… 1974 roku (rejestracja z grudnia 2009). Nieznośną,  pachnącą muzealnym kurzem. Ale nie umiem zahamować prostej radości, kiedy Mimì (Hebla Gerzmava) gasi świeczkę w pierwszym akcie, by zostać jeszcze chwilę w pokoju Rodolfa (Teodor Ilincai); prostego wzruszenia, kiedy kochankowie „żegnają się” (addio) w trzecim akcie obsypywani sztucznym śniegiem; albo kiedy siedzą przytuleni na łóżku w ostatnim, na moment przed ostatecznym rozstaniem.

Giacomo Puccini, „La Bohème”.
Andris Nelsons (dyr.), John Copley (reż.).
1 DVD, Opus Arte 2010.
Zachwyca mnie zwłaszcza Hebla Gerzmava jako Mimì. Niewielka, korpulentna, z potężnym i wspaniale brzmiącym głosem, ale kiedy trzeba (III i IV akt) krucha delikatna i bezbronna jak motyl. W ogóle słuchanie tej młodej obsady londyńskiego spektaklu jest przyjemnością (w pozostałych rolach: Gabriele Viviani – Marcello, Kostas Smoriginas – Colline, Jacques Imbrailo – Schaunard), Inna Dukach – Musetta). Może jedynie Teodor Ilincai nie porywał mnie w każdym momencie; jakby ta partia wymagała większej dojrzałości, mocniejszych kontrastów, większego cieniowania.

Przypomina mi się też zarejestrowana „na żywo” w nowojorskiej Metropolitan Opera w marcu 1977 roku „Cyganeria” z Luciano Pavarottim (reżyseria Fabrizio Melano, scenografia i kostiumy Pier Luigi Pizzi) pod batutą Jamesa Levine’a.

Pierwsza scena. Nieznośne muzeum (wielkie zabrudzone okno z prawej strony, ogromna okopcona ściana biegnąca ukosem z lewej kulisy, pod oknem z prawej „kącik malarski”). Wchodzi Mimì (Renata Scotto), mdleje. Rodolfo skrapia jej skronie wodą, nalewa wina dotykając dłonią jej dłoni trzymającej kieliszek. Kiedy Mimì wraca ze zgaszoną świecą, stają oddaleni od siebie, w jednym rzędzie. Niby osobno, ale już razem.

Arię „Che gelida manina” Rodolfo-Pavarotti zaczyna klęcząc. Ruch na scenie ustaje, ale emocje, energia, uczucia nie słabną. Śpiewak wpatruje się w kobietę, nie odrywa od niej oczu. Kiedy mówi o tym, kim jest („Qui son'? Son' un poeta”), staje za stołem, patrzy przed siebie, jakby śpiewał do wszystkich zebranych, do całego świata. Teraz ona patrzy na niego, nie odrywając oczu (piękna jest ta gra spojrzeń, taka nieśmiała, niewinna). Kiedy Pavarotti kończy śpiewać – trzymając ukochaną za rękę – publiczność nie przestaje klaskać, każąc śpiewakom-kochankom tak patrzeć na siebie, dotykać się...

„Pavarotti – The Italian Opera Collection”
(„Napój miłosny”, „Cyganeria”,
„Płaszcz”, „Pajace”). 3 DVD,
Decca/Deutsche Grammophon 2008.
Kiedy Rodolfo-Pavarotti śpiewa w III akcie o chorobie Mimì, obejmuje Marcella. Tak niewinnie, ludzko. Dalej jest już sam, wpatrzony gdzieś w dal, z tą lekką mgłą w oczach. Jakby to, na co patrzy, było gdzieś po drugiej stronie. Patrzę na Pavarottiego wyśpiewującego z jakąś niezwykłą prawdą (w głosie, w ciele, w oczach) te frazy. Jak tak stoi wśród pozbawionej znaczenia przestrzeni (sztuczne drzewa, atrapy budynków, w dali ciemny horyzont, wszystko nieprawdziwe...). I jak nadaje jej sens.

Mimì i Rodolfo zostają sami. Mimì ma czarny strój, Rodolfo w brązowym garniturze, szaliku. Muzyka znów staje w miejscu, zawieszona, jakby chciała tych dwoje zatrzymać, zbliżyć. A oni, jak we śnie, jak w tańcu, chodzą wokół siebie, patrzą na siebie, nie chcąc – nie mogąc – się dotknąć. Gdzieś w połowie śpiewu publiczność znów wybucha gromkimi brawami.

I ostatni akt. Rodolfo-Pavarotti stoi przy łóżku, trzyma ukochaną za rękę, przytula. Po chwili siedzą na łóżku, wspominają przeszłość, wpatrzeni w dal, zamglonymi, nieobecnymi oczami. Na jego twarzy jeszcze pojawia się uśmiech, ale chyba tylko po to, żeby ukryć głęboki smutek. Wszystko delikatne, w niewielkiej odległości, z niewieloma gestami. Zatrzymane, bolesne.
Mimì słabnie. Rodolfo kładzie ją do łóżka, przykrywa kocem. Muzyka cichnie, ich głosy cichną. Musetta przynosi Mimì czarną mufkę. Rodolfo nie odstępuje ukochanej na krok, klęczy, stoi, patrzy. Wreszcie kiedy odchodzi na bok – jakby nie mogąc znieść tego, co się dzieje – pada słynny akord. Mufka wypada z rąk na podłogę. Koniec.

Pomiędzy inscenizacją Copleya z 1974 roku a inscenizacją Melano z 1977 roku nie ma różnicy. Ta sama prostota przekazu, niechęć do jakiejkolwiek interpretacji, przecięcia dzieła swoją myślą. Stare, stylizowane kostiumy, obrazy i wnętrza przeniesione z dawnych czasów. I gra aktorska śpiewaków polegająca głównie na przenoszeniu na ciało, na gesty, impulsów płynących z muzyki. Kiedy robią to najwięksi, to coś pięknego. Mimo wszystko.

Rodolfo-Pavarotii chce zasłonić wielką kotarą okno (Rodolfo-Ilincai zasłania). Rozlega się krzyk. Przypomniały mi się słowa Pucciniego o tej scenie, o tej muzyce: „Kiedy wziąłem się do komponowania sceny śmierci Mimì i znalazłem owe akordy ponure i powolne, zagrałem je na fortepianie i chwyciło mnie tak silne wzruszenie, że musiałem wstać i na środku pokoju, sam jeden wśród ciszy nocy, płakać jak dziecko. Zdawało mi się, że jestem świadkiem śmierci stworzonej przez siebie istoty”. Kiedy to ostatnie "Mimì!... Mimì!" śpiewa Pavarotti – klęcząc przy łóżku ukochanej, trzymając ją znów za ręce, płacząc (i kiedy Marcello i Musetta przytulają się tak czule) – mnie też „zdaje się” wiele. Pięknie mi się zdaje.


Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.