Festiwal w Gdyni

Festiwal w Gdyni

Jakub Socha

Słusznych filmów było w tym roku sporo. Polscy filmowcy naczytali się gazet, zaglądali najczęściej do działów krajowych. W trzech filmach pojawił się supermarket, w kilku – historia. Supermarket okazał się zły, historia skomplikowana

Jeszcze 3 minuty czytania

Podejrzewałem, kto wygra. Mimo to i tak chciałem do Gdyni. Nie w nadziei, że może się mylę, ani z troski o stan krajowego kina – wiem, że bez mojej troski ono i tak sobie poradzi; co do nadziei – tę zostawiam sobie na specjalne okazje. Może po prostu z ciekawości, która ponoć i tak jest bezcelowa. Rok temu rozpoczęła się rewolucja pod kierownictwem nowego dyrektora artystycznego, Michała Chacińskiego. Jej rezultatem był festiwal wreszcie otwarty na widza, wreszcie stawiający mu wymagania. Pod względem organizacyjnym w tym roku było jeszcze lepiej. Pojawiły się warsztaty z ekspertami naprawdę światowego formatu, spotkania z mistrzami, retrospektywy zapomnianych arcydzieł, panele. Na wszystko i tak nie starczyło czasu, ale chociaż można było wybierać. Tym razem selekcja nie wzbudziła już takich kontrowersji. Inna sprawa, że Chaciński nie miał w tym roku z czego wybierać. Nie ma co winić go za kształt Konkursu Głównego i Panoramy: za jakość prezentowanych w nich filmów, za to, że wiele z nich pojawiło się wcześniej w normalnej dystrybucji, wreszcie za ich ilość, która też specjalnie nie powalała. Kilku filmowców, którzy ukończyli już swoje najnowsze dzieła, zwyczajnie nie chciało ich przywieźć na Gdynia Film Festival. Postuluje się więc, by w przyszłości PISF podpisywał z autorami dofinansowywanych przez siebie produkcji umowę, w której reżyserzy zagwarantują, że pokażą swój film na festiwalu. To dobry pomysł, chociaż ciągle do końca nie wiadomo, na ile prezentowanie premierowego materiału na krajowej imprezie szkodzi w kwalifikowaniu się na te międzynarodowe.

Werdykt

WIELKA NAGRODA „ZŁOTE LWY”: „W ciemności” w reżyserii Agnieszki Holland
NAGRODA „SREBRNE LWY”: „Obława” w reżyserii Marcina Krzyształowicza
NAGRODA SPECJALNA JURY za odwagę formy i treści, a także za szczególne i unikatowe walory artystyczne dla filmu „Droga na drugą stronę” w reżyserii Anci Damian
NAGRODY INDYWIDUALNE:
- dla Agnieszki Holland za reżyserię filmu „W ciemności”
- dla Piotra Trzaskalskiego i Wojciecha Lepianki za scenariusz filmu „Mój rower”
- dla Leszka Dawida za debiut reżyserski lub drugi film: „Jesteś Bogiem”
- dla Agnieszki Grochowskiej za główną rolę kobiecą w filmie „W ciemności”
- dla Roberta Więckiewicza za główną rolę męską w filmie „W ciemności"
- dla Marcina Kowalczyka za profesjonalny debiut aktorski w filmie „Jesteś Bogiem”
- dla Jolanty Dylewskiej za zdjęcia do filmu „W ciemności”
- dla Piotra Dziubka za muzykę do filmu „Droga na drugą stronę”
- dla Erwina Priba, Katarzyny Sobańskiej oraz Marcela Sławińskiego za scenografię do filmu „W ciemności”
- dla Joanny Kulig za drugoplanową rolę kobiecą w filmie „Sponsoring”
- dla Dawida Ogrodnika oraz Tomasza Schuchardta za drugoplanową rolę męską w filmie „Jesteś Bogiem”
- dla Sebastiana Włodarczyka i Piotra Witkowskiego za dźwięk w filmie „Droga na drugą stronę”
- dla Wojciecha Mrówczyńskiego za montaż filmu „Obława” oraz dla Michała Czarneckiego za montaż filmu „W ciemności”
- dla Katarzyny Lewińskiej za kostiumy do filmu „Sponsoring” oraz Katarzyny Lewińskiej i Jagny Janickiej za kostiumy do filmu „W ciemności”
- dla Janusza Kaleji za charakteryzację do filmu „W ciemności”.

W zeszłym roku był skandal wokół werdyktu, w tym roku też pewnie można by skandal odtrąbić, choć nie będzie tylu chętnych. Dziwi całkowite pominięcie w werdykcie „Pokłosia”, filmu nie pozbawionego wad, ale z pewnością najbardziej potrzebnego spośród tych, które można było zobaczyć w Gdyni. W odróżnieniu od zeszłorocznej edycji, w której pokazywano „Daas” i „Różę”, nie było w tym roku ani jednego filmu spełnionego, był za to jeden film wystawny: zrobiony za duże pieniądze, świetnie sfotografowany, dopracowany scenograficznie, dobrze zagrany, i właśnie on wygrał. Pisałem już w dwutygodnik.com o „W ciemności”, więc nie będę się powtarzał. Faktem jest, że Złote Lwy są dla tego filmu, typowanego przecież przez niektórych do Oscara, nagrodą pocieszenia, która w żaden sposób już mu się nie przyda, nie pomoże w promocji, nie przyciągnie więcej widzów. Dziś można kupić go jako insert do kolorowej gazety, więc jest po ptakach.

Tak jak w poprzednim roku, znów nagrodzono autorkę (wtedy autora) spełnioną, która nakręciła jeden ze swoich słabszych filmów, znów można mówić o strachu przed autorytetem, strachu podszytym prowincjonalnością. Tym razem jednak najbardziej rzucają się w oczy słuszne poglądy. „W ciemności” jest filmem koncyliacyjnym, w sposób polubowny rozprawiający się z polską historią, a co za tym idzie – bezpiecznym. Pasikowski przynajmniej się nie bał; już słyszy się głosy, w których zarzuca się mu, że przesadził. Wolę jednak odwagę tej przesady, niż strategię kalkulacji.

Słusznych filmów było w tym roku zresztą więcej. Polscy filmowcy naczytali się gazet, zaglądali najczęściej do działów krajowych. W trzech filmach pojawił się supermarket, w kilku – historia. Supermarket okazał się zły, historia skomplikowana. Ojcostwo ciągle jest problemem, a męskość w zaniku. Prostytucja nadal nierozerwalnie wiąże się z kryzysem, a genderowe tematy z nocnymi koszmarami. Trudno o zaskoczenie, a nawet o poprawne przeprowadzenie wywodu. Doskonale widać to na przykładzie „Supermarketu” Macieja Żaka. To mogło być chociaż sprawne kino gatunku, taki „Hostel” w polskim sklepie, jednak Żak kompletnie nie wie, jak poradzić sobie z konwencją, co więcej, przez cały czas ma się wrażenie, że nie wie, w jaką konwencję celuje.

„Jesteś Bogiem”, reż. Leszek Dawid

Chyba tylko Piotr Trzaskalski pokazał w tym roku, jak nie zgubić się w schemacie. W „Moim rowerku” idzie bezpiecznie po sznurku. W tej opowieści o spotkaniu rodzinnym, w którym biorą udział trzy pokolenia mężczyzn, Trzaskalski bez przerwy spełnia życzenia i układa całość na kształt bajki. Tu nic nie może się nie udać, każdy problem czy wieloletnie krzywdy rozwiązuje w zasadzie jeden gest. Nieustanne przekonywanie, że „jeśli tylko chcemy, Wigilia może być każdego dnia” pachnie cynizmem, jednak ludzie na widowni kupili ten świat. Czy dlatego, że tak bardzo przypominał im rzeczywistość z polskich seriali? To możliwe, ale w sumie nieważne. Autor „Ediego”, poszukiwacz metafizyki (kiedyś porównywany do Tarkowskiego) w swoim najnowszym filmie z jeszcze większym wyrachowaniem gra na emocjach widza. Nie powiem, żeby cieszyła mnie ta ewolucja, choć właściwie mnie cieszy. Brakuje polskim filmowcom nie słusznych poglądów, ale skuteczności. Na szczęście nie wszystkim. Oprócz „Pokłosia”, pojawiły się w Gdyni dwa filmy, których nie trzeba się wstydzić: „Jesteś Bogiem” Leszka Dawida i „Obława” Marcina Krzyształowicza.

W filmie Dawida, opowiadającym o Paktofonice i tragicznej śmierci Magika, paradoksalnie najsłabszy jest słynny scenariusz, przez niektórych porównywany do „Człowieka z marmuru” ery transformacji. „Jesteś Bogiem” może i buduje mit, ale niewiele ma do powiedzenia o rzeczywistości końca lat 90. (choć trzeba przyznać, że jest jej znakomitą symulacją), a przy tym nie oferuje żadnego przekonującego wyjaśnienia śmierci Magika (no chyba że przyjmiemy za dobrą monetę taką interpretację: chłopak nie miał pieniędzy, by kupić swojemu synowi prezent pod choinkę, co go totalnie podłamało i popchnęło do skoku). Naiwnie brzmią też w filmie antykonsumpcyjne pomruki. Fantastyczna obsada, na czele z trójką młodych aktorów, którzy wcielili się w muzyków (Marcin Kowalczyk, Dawid Ogrodnik, Tomasz Schuchardt) ciągnie całość w inną stronę, trochę na przekór tekstowi. „Jesteś bogiem” można potraktować jako film o blokadzie, opowieść o ludziach, którzy nie potrafią ze sobą rozmawiać. Ojciec przygląda się Magikowi, jego żona nie odbiera od niego telefonu, tylko wsłuchuje się w dzwonek, on sam łazi po mieście ze słuchawkami na uszach, a gdy któryś z chłopaków z zespołu chce go zagadnąć o coś innego niż o fajkę, ten każe mu się odpieprzyć. I tak przez cały czas, i w koło Macieju. Pół sylaby krążące między ludźmi wpadają potem w lawinę słów, która zjawia się za każdym razem, gdy tylko muzycy biorą do ręki mikrofony. A że aktorzy rapują wiarygodnie, jest w tym autentyzm, który przekłada się na siłę samego filmu.

Największym zaskoczeniem była jednak w tym roku „Obława” Marcina Krzyształowicza. Ten film to małe déjà vu. Minął rok od premiery „Róży”, a Marcin Dorociński znów gra dobrego AK-owca, znów mamy też do czynienia z rewersem oficjalnej historii. Krzyształowicz nie kopiuje jednak Smarzowskiego, buduje własny świat. W bieszczadzkich lasach stacjonuje oddział partyzantów. Panowie ci w niczym nie przypominają ułanów, malowanych dzieci, to raczej ekscentryczna banda, poprzebierana we wszystko, co było pod ręką: ciężkie kożuchy, niemieckie mundury, koce i dziurawe swetry. Żyją w drewnianych chatach, a raczej wegetują, plując krwią, pożerając brom, marząc o seksie. Kapral Wydra jest jednym z nich, ale jest też inny od reszty: jest egzekutorem, chodzi ze skazanymi głęboko w las i strzela im w plecy albo w głowę. Właśnie zabrać ma tam swojego kolegę z podstawówki, biznesmena i kolaboranta.

„Obława”, reż. Marcin Krzyształowicz

Fabuła może i wydaje się zbyt prosta, postaci ledwie naszkicowane, ale Krzyształowicz skutecznie i pomysłowo maskuje te braki, zaburzając chronologię zdarzeń, wprowadzając retardację, krótkie kontrapunkty.

„Obława” zaskakuje, kończy się niespodziewanie. O samym festiwalu, niestety, nie da się tego powiedzieć. Czy za rok będzie inaczej, czy może skończy się tak samo? Jedno jest pewne – za rok do Gdyni ze swoim nowym filmem przyjedzie Andrzej Wajda.

Tekst dostępny na licencji Creative Commons BY-NC-ND 3.0 PL.